Definicja EKFRAZA

Co znaczy EKFRAZA: Tekst literacki albo jego fragment odnoszący się do jakiegoś dzieła sztuki. Termin ekphrasis oznaczał w starożytnej Grecji "precyzyjny opis". Zasadniczo można wyróżnić dwa rodzaje ekfrazy: literacką - która właściwa jest poezji - i krytyczną, właściwą opisowi dokonanemu poprzez krytyka albo historyka sztuki odpowiednio z ustalonymi normami estetycznymi i zasadami opisu. Ekfraza literacka wiąże się z opisem, reprezentacją i mimesis. Jest ona zarazem opisem i interpretacją jakiegoś dzieła sztuki, jest reprezentacją reprezentacji, gdyż przedstawia to, co zostało przedstawione poprzez kogoś innego dzięki innych środków wyrazu artystycznego (malarstwo, rzeźba, sztuki użytkowe i tak dalej). Ekfraza literacka presuponuje jakiś fikcyjny albo faktyczny obraz. Obraz w ekfrazie literackiej pełni regularnie rolę symboliczną i stanowi motywację działań bohatera lirycznego albo postaci. Poniżej podajemy przykład ekfrazy autorstwa A. Zagajewskiego, zatytułowanej Widok Delft i odnoszącej się do obrazu J. Vermeera pod tym samym tytułem: Domy, fale, obłoki i cienie (granatowe dachy, brązowa cegła) wreszcie stałyście się tylko spojrzeniem. Nieokiełznane, błyszczące czernią Spokojne źrenice elementów. Przetrwacie nasz podziw, nasz płacz i nasze hałaśliwe, nikczemne wojny. Z definicją ekfrazy wiąże się także definicja hypotypozy, czyli opisu tak silnie sugestywnego, Iż niemal namacalnego. Opis w hypotypozie - w odróżnieniu do ekphrasis - nie odnosi się do jakiegoś konkretnego dzieła sztuki, lecz raczej pośrednio wytwarza przywołanie jakiegoś obrazu i narzuca czytelnikowi konieczność określenia ścisłych mierników pozwalających wskazać w tekście wyznaczniki malarskości, nie dotyczący do prostej analogii. Jeżeli w tekście literackim pojawia się opis dzieła sztuki, to pełni on zazwyczaj następujące funkcje: psychologiczną - charakterystyka postaci przez reakcję na jakieś dzieło sztuki; retoryczną - przeniesienie dzieła sztuki na postać; strukturalną - projekcja struktury malarskiej na dzieło literackie; ontologiczną - dzieło sztuki symbolizuje sedno dzieła literackiego. AD BIBLIOGRAFIA: M. Aquien, G. Molinié: Dictionnaire de rhétorique et de poétique. Paris 1996; L.H. Hoek: La transposition intersémiotique. Pour une classification pragmatique. [w:] Rhétorique et image. Red. L.H. Hoek i K. Meerhoff. Amsterdam 1995. M. Riffaterre: L´illusion d´ekphrasis. [w:] La Pensé de l´image. Signification dans le texte et dans la peinture. Red. G. Mathieu-Castellani. Vincennes 1994