Definicja EPOKA LITERACKA

Co znaczy EPOKA LITERACKA: Faza (fragment, etap) procesu historycznoliterackiego zamknięty w ustalonych ramach czasowych, charakteryzujący się swoistym, dynamicznym układem prądów literackich, odmiennym od ich układu w innych fazach ewolucyjnych. Daty wyznaczające granice epoki literackiej wiążą się z wydarzeniami ważnymi w dziejach literatury (na przykład przełomowe znaczenie w poezji polskiej roku 1822 - daty wydania Ballad i romansów A. Mickiewicza), które mogą nakładać się na istotne wydarzenia w historii danego narodu. Data istotna w historii, lecz nie łącząca się ze zjawiskiem decyzyjnym o wyraźnej zmianie w dziejach literatury, nie może być uznana za datę graniczną epoki literackiej. Konkretne ramy tymczasowe danej epoki mają charakter umowny - epoka nie rozpoczyna się i nie kończy w sposób gwałtowny; nowe tendencje poczynają rodzić się w epoce poprzedzającej długo przed momentem przełomowym. Z drugiej strony data kończąca epokę nie stanowi ostatecznego przecięcia "schodzących" już prądów literackich, które trwają jeszcze jakiś czas, współistniejąc z prądami "wschodzącymi". Owo współistnienie zjawisk nowych, zajmujących z wolna dominującą pozycję w poezji, i zjawisk starych, spychanych na drugi plan, wyjaśnia się tym, Iż działalność grup, szkół literackich i wielu poszczególnych pisarzy obejmuje dwie (czasem nawet trzy) epoki. Odnosząc się do literatur narodowych określenie ram chronologicznych poszczególnych epok zwykle nie nastręcza większych trudności; o sporo bardziej skomplikowane to jest odnosząc się do literatury powszechnej, bo tempo rozwoju prądów i tendencji epoki jest różne w różnych literaturach narodowych. Przez wzgląd na tym przybliżone granice epok w poezji powszechnej określa się w oparciu o literatury w najwyższym stopniu zaawansowane w rozwoju. Podziałem zarówno literatur narodowych, jak literatury powszechnej na epoki i określeniem ich ram czasowych zajmuje się periodyzacja historycznoliteracka. O charakterze każdej epoki decydują z jednej strony impulsy wewnętrzne, czysto literackie, z drugiej - warunki zewnętrzne, historyczne, socjalne, kulturalne, towarzyszące zjawiskom literackim danego miejsca i czasu. Centralnym - stricte literackim - składnikiem epoki jest prąd literacki i jego poetyka ( poetyka immanentna; poetyka sformułowana). Ewolucja prądów (w szczególności prądu dominującego, od którego regularnie bierze nazwę cała epoka, na przykład romantyzm, pozytywizm, modernizm) jest fundamentem periodyzacji historycznoliterackiej (por. prąd literacki). Do czynników pozaliterackich, określających dążenia twórczości literackiej danej epoki, należą w pierwszej kolejności zadania, jakie przed poezją stawia dany okres dziejowy. Zadania te mogą mieć charakter narodowy (na przykład w romantyzmie zadania literatury ściśle wiązały się z walką narodowowyzwoleńczą), lecz także ponadnarodowy, bardziej uniwersalny (na przykład poezja romantyczna odzwierciedlała hasła współczesnych europejskich ruchów socjalnych i kulturalnych). Z rodzajem funkcji, jakie spełniać ma poezja, wiąże się pojmowanie celów twórczości i roli pisarza (na przykład kiedy poezja spełnia cele patriotyczne, artysta uznawany jest za wzór obywatela albo przywódcę duchowego narodu). Charakter epoki ustala także całokształt zjawisk składających się na jej życie literackie ( publiczność literacka, kultura literacka, instytucje życia literackiego). O epoce literackiej można mówić w kategoriach diachronii (jest ona wtedy rozumiana jako zmieniający się w okresie układ następnych faz rozwojowych związanych z ewolucją prądów) albo synchronii (w tym wypadku kładzie się nacisk na strukturalny aspekt epoki). Epokę w ujęciu diachronicznym nazywa się okresem literackim. Termin epoka literacka z kolei może oznaczać nie tylko synchronicznie ujmowaną fazę rozwoju; J. Sławiński mówi o epoce historycznoliterackiej odnosząc się do wieloprądowego okresu w dziejach literatury albo do faz wyższego rzędu niż moment (na przykład epoka staropolska). Por. Synchronia i diachronia w procesie historycznoliterackim J. Sławińskiego. ASD