Definicja FENOMENOLOGICZNA KONCEPCJA DZIEŁA LITERACKIEGO ROM

Co znaczy FENOMENOLOGICZNA KONCEPCJA DZIEŁA LITERACKIEGO ROM: Fenomenologia to kierunek filozoficzny, którego podwaliny położył E. Husserl (1859-1938). W założeniu Husserla fenomenologia miała być filozofią autonomiczną, czystą, filozofią, która nie posiada ?Xadnych podstaw i założeń w naukach, sama będąc fundamentem wszelkich nauk. Oto jej fundamentalne założenia: Jeżeli uważnie będziemy analizować sądy, to okaże się, Iż każdy sąd złożona jest z aktu sądzenia, faktu, a więc czegoś, co istnieje realnie w okresie i przestrzeni, z treści sądu, sensu, a więc czegoś, co jest niezależne od faktu, co istnieje doskonale, jest w każdej sytuacji identyczne i uniwersalne i nie jest tożsame z obiektem sądu. Sedno, innymi słowami, to sposób, w jaki element jest nam dany, w jaki pojawia się w naszej świadomości. Sedno to równocześnie cecha, która odróżnia te przeżycia, gdzie coś się pojawia, od przeżyć takich jak upał czy lęk. Te pierwsze przeżycia, gdzie coś się pojawia, możemy nazwać przeżyciami intencjonalnymi. To są więc przeżycia, gdzie coś się pojawia, zawierające kierującą się na coś intencję. Sposób fenomenologiczna to badanie i opis samego procesu zjawiania się czegoś, badanie projektu możliwego spotkania z obiektem. Nasza świadomość jest z istoty nakierowana na elementy, jest zawsze świadomością czegoś, a więc świadomością intencjonalną. Jako taka jest jedynym miejscem, gdzie ujawnia się wszelka przedmiotowość. Nasza świadomość jest nakierowana na elementy transcendentne, które, aby wyjść na jaw, potrzebują pośrednictwa świadomości. Te elementy uświadamiamy sobie zawsze jako przedmioty istniejącego z wyjątkiem nas, obiektywnego świata (generalna teza nastawienia naturalnego), lecz jeżeli weźmiemy w nawias przekonanie o istniejącym obiektywnie świecie, wówczas będziemy mieć do czynienia ze światem pojawiającym się w naszej świadomości, a więc sensem. To, co zjawia się w świadomości, sposób i sfera zjawiania się, a więc fenomen, to właściwy region penetracji naukowej, której podstawy daje fenomenologia. Taka procedura sprowadzenia przedmiotu transcendentnego do zawartego w świadomości sensu to zredukowanie eidetyczna. Poprzedza ona analizę eidetyczną, która w istocie rzeczy jest intuicyjnym uchwyceniem fenomenu, jaki jawi się w naszej świadomości, i opisem jego struktury. Chodzi jednak nie o opis pojedynczego zjawiska i cech przypadkowych, ale o wydobycie ogólnej, koniecznie ważnej i naukowo wartościowej istoty rzeczy, a więc eidos. To jest więc przejście od faktów do istoty ogólnej, oglądanej wprost w doświadczeniu. Fenomenologia stała się naukową sposobem badania literatury i fundamentem filozoficzną dla myślenia o sposobie egzystencji dzieła w dziełach polskiego filozofa i badacza literatury Romana Ingardena (1893-1971), ucznia Husserla. Jego badania wyłożone w pierwszej kolejności w pracach: O dziele literackim, O poznawaniu dzieła literackiego dotyczą w pierwszej kolejności zagadnień metody istnienia dzieła literackiego, jego budowy i odbioru. Nie to jest jednak jedyny zakres zainteresowań filozofa. Obiektem swoich badań czyni Ingarden dzieło literackie rozumiane jako element artystyczny określony w swej specyfice poprzez naturę tworzywa (język), różny od przedmiotu estetycznego, jaki powstaje w procesie odbioru. Sprawą pierwszą jest ontologia takiego przedmiotu, a więc sposób istnienia dzieła. Jak dowodzi Ingarden, dzieło ma charakter intencjonalny. Jest obiektem czysto intencjonalnym, albowiem posiada źródło swego istnienia w świadomościowych aktach twórczych. Jest również obiektem pochodnie intencjonalnym, albowiem znaczenia dzieła mają swój fundament materialny w znakach językowych, a cała warstwa znaczeniowa jest tworem intersubiektywnym. Sprawą drugą jest ogólna budowa dzieła literackiego, a więc to, co stanowi jego istotę rzeczy (eidos) i jest zgodne wszystkim utworom. Fundamentalną właściwością tak uchwyconej budowy jest jej dwuwymiarowość, ujawniająca się w fazowości i warstwowości dzieła. Każde gdyż dzieło złożona jest z faz, a więc następujących po sobie jednostek charakterystycznych dla poszczególnych warstw. Jest więc tworem wielofazowym, co ustala jego rozpiętość. Równocześnie każde dzieło złożona jest z warstw. Może być ich kilka (kilkanaście), lecz cztery stanowią tu warunek niezbędny i konieczny. To są: warstwa tworów językowo-brzmieniowych, zwłaszcza zaś brzmienie słowa, warstwa znaczeń wyrazów i sensów wyższych jednostek językowych, zwłaszcza zdania, warstwa elementów przedstawionych i warstwa wyglądów. W razie pierwszej warstwy chodzi tu w pierwszej kolejności o typowe postaci brzmieniowe, a więc to, co stanowi istotę rzeczy wszelkich brzmieniowych interpretacji utworu, albowiem Ingarden nieustannie mówi o utworze mówionym albo realizowanym w bezgłośnym / głośnym czytaniu. W razie warstwy trzeciej elementy przedstawione można uchwycić jako to wszystko, o czym mowa w dziele i co zostało wyrażone poprzez twory językowe. Elementy przedstawione pojawiają się zawsze naocznie w swoich wyglądach, a więc spostrzeżeniach, poprzez które dany jest element. Można więc powiedzieć, Iż wygląd to konkretna, naoczna treść naszych spostrzeżeń, wyznaczana i warunkowana poprzez własności przedmiotu, okoliczności spostrzeżenia i własności podmiotu, czyli poprzez dzieło, czytelnika i okoliczności aktualizacji. W dziele wyznaczane są schematy wyglądów, znajdują się one w pogotowiu, w potencjalności i są aktualizowane poprzez czytelnika. Dzieło ma charakter schematyczny. Jego schematyczność przejawia się w tym, Iż w utworze - w szczególności w warstwie przedmiotowej - istnieją miejsca dookreślone i miejsca niedookreślenia. To jest zatem cecha strukturalna dzieła, która wiąże się z faktem, że to, co przedstawione, jest zawsze niedokończone i niedookreślone w swym wyposażeniu cech, będąc równocześnie jakoś zaprojektowane. Schematyczność wypływa w pierwszej kolejności z dysproporcji między językowymi środkami przedstawienia a tym, co ma być w dziele przedstawione. Element przedstawiony to element indywidualny o nieskończonej ilości cech, z których każda jest określona, z kolei środkiem przedstawiania są twory językowe zaopatrzone w znaczenie i funkcję wyrażania. Są one ograniczone w tym sensie, Iż: 1) liczba słów / zdań jest skończona i można zaprojektować skończoną liczbę cech elementów skutecznie ustalonych; 2) używając słów, używamy nazw ogólnych, zatem i wyznaczanie cech jest ogólnikowe; 3) w treści nazwy istnieją składniki aktualne, skutecznie pomyślane i potencjalne, zatem elementy przedstawione są wyznaczane tylko poprzez aktualną treść nazw, a w sferze potencjalności są niedookreślone. Schematyczność wypływa również z warunków percepcji estetycznej. Jest projektem autorskim i swego rodzaju efektem artystycznym. Każde miejsce niedookreślenia może być wypełnione na sporo różnych sposobów, są miejsca, które można usunąć opierając się na kontekstu, i miejsca wypełniane zależnie od woli czytelnika. Uzupełniając miejsca niedookreślenia, czytelnik konstytuuje naprawdę element. W czasie wypełniania miejsc niedookreślonych dochodzi do procesu, którego efektem jest konkretyzacja dzieła. Konkretyzacja dzieła to całość, gdzie dzieło występuje w uzupełnieniach i przekształceniach dokonanych w okresie lektury, w procesie konkretyzowania. To jest więc wersja dzieła uformowana w czasie jego odbioru - jego rekonstrukcja w tym, co skutecznie w nim zwarte, i dopełnienie w sferze przedmiotów potencjalnych. Tak rozumiana stanowi niejako wspólny produkt autora i czytelnika. Będąc obiektem estetycznym, jest równocześnie obiektem przeżycia estetycznego. Dzieło literackie jest dziełem sztuki. Wskaźnikiem literackości dzieła jest charakter zdań występujących w utworze. Ingarden nadaje im status quasi-sądów. To są, innymi słowami, zdania pozbawione asertywności, a więc intencji orzekania o rzeczywistości. Quasi-sądy nie mówią o rzeczywistości ani prawdziwie, ani fałszywie, albowiem nie odnoszą się do niej. Istnieją one w utworze jako rezultat intencji autora. Tak uchwycona fikcja literacka jako wskaźnik literackości dzieła koreluje w planie estetycznym z polifonią jakości estetycznych. Ona gdyż jest wyrazem artyzmu i przynależności dzieła do sztuki i ona wywołuje nastawienie estetyczne czytelnika. W ten sposób realizuje się zasadnicza funkcja utworu, jaką jest wywołanie w czytelniku przeżycia estetycznego i ukonstytuowanie się na bazie przedmiotu artystycznego - przedmiotu estetycznego. RC