Definicja KOMEDIA

Co znaczy KOMEDIA: Gatunek dramatyczny (por. dramat - dzieje rodzaju) wywodzący się z czasów antycznych. Do ukształtowanych w początkach jej istnienia cech należą: szczęśliwe zakończenie fikcyjnej fabuły, kolokwialny styl wypowiedzi, typ bohatera wywodzącego się ze średnich albo wyższych warstw socjalnych. Elementem stanowiącym o komiczności utworu jest obecność (najczęściej współobecność) pierwiastków pochodzących z trzech obszarów komizmu: sytuacyjnego, charakterologicznego i językowego. Stałym budulcem komedii są satyra, groteska, ironia, karykatura, parodia. Jest ona gatunkiem cieszącym się sporą popularnością pośród czytelników i widzów, o czym decyduje zapewne wartkość komediowej akcji i lekka i przyjemna dziedzina. Nie bez znaczenia jest również fakt związku fabuły komedii z czasami, gdzie powstała. Komedia rozgrywa się zwykle w teraźniejszych realiach i opowiada o obecnych kwestiach, stając się poprzez to szczególnie bliską odbiorcy, który odnajduje w świecie przedstawionym również cząstkę swojego świata. Ponadto komedia jest gatunkiem zdecydowanie "nastawionym" na odbiorcę, ma spowodować konkretny sukces - sukces śmiechu, a konsekwencje jej działania są widoczne w sposób natychmiastowy - śmiech odbiorców potwierdza walory komiczne utworu. Z typowej dla komedii chęci podobania się widzowi narodziła się komedia bulwarowa - odmiana komedii o ambicjach czysto rozrywkowych. Historię gatunku otwiera komedia staroattycka będąca śmiałą satyrą polityczną włożoną w usta chóru - typowego elementu starożytnego teatru greckiego (na przykład Żaby Arystofanesa). Następne fazy rozwoju gatunku to: komedia średnia - już bez udziału chóru, i komedia intrygi i charakteru, operująca (tak typowymi dla komedii wszystkich epok) stereotypami na przykład skąpego ojca i rozrzutnego młodzieńca (Żołnierz samochwał Plauta). W czasach nowożytnych powstają następne odmiany gatunkowe komedii wyodrębniane w pierwszej kolejności z racji na element ośmieszenia i wykorzystaną konwencję. To są: 1. komedia charakterów - skonstruowana wokół postaci reprezentującej zespół cech negatywnych, których ośmieszenie i napiętnowanie jest celem utworu, cechy te zostają specjalnie wyeksponowane i przerysowane, co jest źródłem efektu komicznego (na przykład Skąpiec, ¦więtoszek Moliera); 2. komedia satyryczna - występuje w dwojakiej formie: jako komedia obyczajowa, ośmieszająca i krytykująca współczesne autorowi relacje socjalne i panujące obyczaje (na przykład Moralność pani Dulskiej G. Zapolskiej), bądź jako komedia polityczna traktująca o kwestiach z kręgu polityki i sferach osób rządzących krajem (na przykład Powrót posła J.U. Niemcewicza); 3. komedia sytuacji, gdzie sukces komiczny rodzi się wskutek niespodziewanego obrotu przedstawianych wypadków i nieprzewidzianych zbiegów okoliczności; na zagęszczeniu tego typu chwytów oparta jest odmiana komedii sytuacji - komedia intrygi (na przykład ¦luby panieńskie A. Fredry). Związki teatru z muzyką zaowocowały powstaniem takich form o charakterze komediowym, jak musical, wodewil, komedioopera, operetka (por. dramat a partytura). Osobnym zjawiskiem w dziejach teatru i komedii jest komedia dell´arte - powstała we Włoszech, wywodząca się z kultury ludowej, jest rozpoznawana w pierwszej kolejności z racji na typowych dla niej bohaterów: Kolombinę, Arlekina, Pantalona. Zdominowana poprzez żywioł improwizacji, sama nie uzyskała trwałej postaci literackiej, była jednak dla komedii "literackiej" zjawiskiem inspirującym. Wejście komedii do literatury jest poprzedzone okresem, gdzie wiodła ona żywot wyłącznie sceniczny. Początkowo tylko w formie zabawnych scenek odgrywanych na jarmarkach bądź w przerwach pomiędzy aktami misteriów wystawianych z okoliczności świąt kościelnych. Z nurtu kultury ludowej, sowizdrzalskiej, jarmarcznej wyłoniła się komedia rybałtowska o niewiele wyrafinowanej intrydze, nieskomplikowanym wizerunku bohaterów wywodzących się z ludu, reprezentująca rubaszne, czasem wulgarne poczucie humoru (na przykład Z chłopa władca P. Baryki). Z czasem komedia usamodzielnia się i rozpowszechnia, przestaje być tylko rozrywką ubogich i znajduje sobie miejsce na szlacheckich i magnackich dworach, a improwizacja zostaje zastąpiona literacką metodą scenariusza. W poezji polskiej rozrost komedii przypada na czasy oświecenia, czemu sprzyjał niewątpliwie fakt powołania poprzez Stanisława Augusta sceny narodowej i organizacja mecenatu wspierająca twórczość takich autorów, jak F. Zabłocki (Fircyk w zalotach) i F. Bohomolec (Małżeństwo z kalendarza), będących czołowymi komediopisarzami tamtych czasów. Dydaktyczne i moralizatorskie tendencje myśli oświeceniowej decydują o nasyceniu komedii elementami satyry obyczajowej i politycznej. Komedia jest jednak gatunkiem, który w poezji polskiej cierpiał na chroniczny brak oryginalnych i nowatorskich realizacji. Utwory Moliera i innych komediopisarzy francuskich inspirowały autorów XVII- i XVIII-wiecznych za mocno (świadczy o tym spora liczba przeróbek, regularnie o niewielkiej wartości artystycznej), by zdecydowali się oni na przełamanie albo tylko odświeżenie owej importowanej konwencji. Prawdziwie oryginalnego twórcę zdobyła komedia polska dopiero w osobie A. Fredry (Zemsta, Pan Jowialski, Pan Geldhab, Damy i huzary, Mąż i żona) - najwybitniejszego komediopisarza w historii rodzimej literatury, którego popularność jest potwierdzana stałą obecnością na afiszach teatralnych w całym państwie. IGW BIBLIOGRAFIA: A. Kruczyński: ¦redniowiecze o komedii. Warszawa 1998; J. Lewański: Komedia elegijna. Wrocław 1968; C. Mic: Komedia dell´arte. Przekł. S., M. Browińscy. Wrocław 1961; M. Szyjkowski: Dzieje komedii polskiej w zarysie. Kraków 1921