Definicja KURS JĘZYKOZNAWSTWA OGÓLNEGO FERDYNANDA DE SAUSSUR

Co znaczy KURS JĘZYKOZNAWSTWA OGÓLNEGO FERDYNANDA DE SAUSSUR: Ferdynand de Saussure uważany jest za twórcę strukturalizmu, aczkolwiek oczywiście pewne prekursorskie koncepcje pojawiały się już przedtem. Był to językoznawca szwajcarski, żyjący w latach 1857-1913. W latach 1881-91 wykładał w Paryżu, a od 1891 roku w Genewie. Teoria, dzięki której stał się sławny, jest zawarta w dziele Cours de linguistique générale. To jest zestaw jego wykładów, wydany poprzez przyjaciół i uczniów już po jego Zgonu w roku 1916 opierając się na pozostawionych notatek. Wykłady te były wygłaszane poprzez de Saussure´a w latach 1906-11 na Uniwersytecie Genewskim. Dzieło ukazało się w polskim tłumaczeniu pt. Kurs językoznawstwa ogólnego w roku 1961 (II wydanie w 1991). Teoria de Saussure´a zawiera kilka niezmiernie istotnych, a wręcz podstawowych dla współczesnego językoznawstwa rozróżnień: 1. Pierwsze z nich dotyczy samego języka. De Saussure stwierdził, Iż w obrębie mowy (langage) należy wyraźnie wyodrębnić język (langue) i mówienie (parole). Język jest systemem znaków i reguł te znaki łączących, jest tworem ponadjednostkowym, ponadindywidualnym, abstrakcyjnym i społecznym. Dzięki takim swoim właściwościom język umożliwia porozumiewanie się ustalonym grupom ludzi. Z kolei mówienie to konkretna, indywidualna, zmienna realizacja, jednostkowy mechanizm. 2. Drugie rozróżnienie dotyczy stosunków zachodzących pomiędzy elementami języka. Relacje te podzielone są na syntagmatyczne i paradygmatyczne. Stosunki syntagmatyczne zachodzą pomiędzy dwoma elementami będącymi w jednej syntagmie, a więc elementami współistniejącymi i łączącymi się ze sobą na pewnych ściśle w języku ustalonych zasadach (stosunki te nazywałyby na przykład to, co dziś w tradycyjnej polskiej składni tytułujemy składnią zgody, rządu czy samej przynależności, pokazując, w jaki sposób jeden obiekt syntagmy jest uzależniony od drugiego, w jaki sposób uzgadnia się albo dopasowuje jeden do drugiego: spory pokój). Z kolei stosunki paradygmatyczne zachodzą między elementami, które w syntagmie wzajemnie mogą się zastępować, a więc elementami reprezentującymi tę samą kategorię gramatyczną ([pokój] spory, jasny, czysty i tym podobne). 3. Trzecie wreszcie rozróżnienie dotyczy metody badania języka. De Saussure wyraźnie rozróżnił podejście diachroniczne i synchroniczne w językoznawstwie. Synchronia to opis języka w jednym momencie, jednej chwili dziejowej. Mówiąc "chwila" mamy tu na myśli, oczywiście, dość rozciągły moment odczuwany jako w pewien sposób niezmienny poprzez ustaloną zbiorowość, ponieważ jak przedtem zostało powiedziane, język jako mechanizm jest tworem społecznym. Zachodzą wtedy pewne zmiany, lecz to są zmiany absolutnie drobne i nieistotne. Natomiast diachronia to porównanie owych stanów chwilowych, badanie procesu, wychwytywanie wszelkich zmian, badanie czynników owych zmian. De Saussure postulował bardzo ostre i wyraźne rozróżnianie synchronii od diachronii, twierdząc, że możliwe jest prawidłowe, społecznie akceptowalne posługiwanie się językiem poprzez kogoś, kto nie ma żadnego definicje o procesie diachronicznych zmian, które do jakiegoś synchronicznego stanu doprowadziły. Istotniejszy sedno przypisywał synchronii, stwierdzając, Iż znaczenie mają tylko stany, a nie mechanizm przechodzenia od jednego stanu do drugiego. Gdyż to właśnie językoznawstwo synchroniczne pokazuje związki językowe współistniejące i tworzące mechanizm, istniejące w tej samej świadomości zbiorowej. Z kolei językoznawstwo diachroniczne bada związki następujące po sobie, nie dostrzegane poprzez tę samą świadomość zbiorową, związki, które zastępują się wzajemnie, nie tworząc ze sobą żadnego mechanizmu. Przejawem nieuwzględniania różnic pomiędzy diachronią a synchronią jest tak zwany złudzenie etymologiczne, tzn. powszechne przekonanie mówiących, Iż znaczenie wyrazu można ustalić przez badanie jego pochodzenia. To jest oczywistą nieprawdą. Fakt gdyż, Iż w dawnej polszczyźnie słowo opona znaczył ´zasłona, kotara´ nie dowodzi absolutnie, Iż dzisiejsze jego użycie w znaczeniu ´powłoka, stanowiąca zewnętrzną część ogumienia pojazdu´ jest użyciem błędnym. Na naszych oczach zmieniają się znaczenia wyrazów takich jak najlepszy, opcja, kalkulator i nie można temu przeciwdziałać badaniem pochodzenia wyrazów. Ogół mówiących, społeczność nadaje słowom znaczenie i językoznawca może to znaczenie opisać jako istniejące, nie może znaczeń tworzyć ani narzucać. Następnym bardzo ważnym dla współczesnego językoznawstwa elementem teorii de Saussure´a jest koncepcja znaku. W jego rozumieniu symbol to połączenie definicje i obrazu akustycznego, odmiennie symbol (signe) złożona jest z elementu znaczonego (signifié) i elementu znaczącego (signifiant). Symbol językowy jest dowolny, a więc innymi słowami arbitralny, tzn. jeszcze odmiennie, w żaden sposób nie jest umotywowany w relacji do elementu znaczonego, nie łączy go z nim żadna więź przyrodzona. Symbol jest i oznacza tylko w opozycji do innego znaku. By określić wartość i funkcję znaku, możemy to uczynić nie pozytywnie poprzez jego treść, lecz negatywnie poprzez jego związki z innymi elementami mechanizmu. Jeden symbol jest tym, czym nie są inne znaki. Przez wzgląd na tym znaki językowe muszą być badane jako składniki mechanizmu, bo poza systemem nie mają żadnego znaczenia. Wszystko w języku istnieje dzięki opozycjom. Dlatego właśnie między innymi język jest systemem. Na bazie tego rozróżnienia dokonuje się rozróżnienie substancji i formy (struktury), najważniejsze dla podstaw strukturalizmu, które stworzył de Saussure. Ta sama koncepcja dała także podwaliny nowoczesnej fonologii i samemu pojęciu fonemu. Stwarzając koncepcję znaku językowego postulował także de Saussure konieczność powołania edukacji - semiologii - zajmującej się wszelkimi rodzajami znaków. Znaki językowe zajmowałyby oczywiście specjalną pozycję. Wszystkie wskazane wyżej przedmioty teorii de Saussure´a wywarły wielki wpływ na całe współczesne językoznawstwo i prawie wszyscy naukowcy w taki czy inny sposób nawiązują w swoich rozważaniach do rozróżnień wprowadzonych poprzez tego szwajcarskiego językoznawcę. Teoria de Saussure´a wywarła także ogromny wpływ na całą współczesną humanistykę, a zwłaszcza na literaturoznawstwo i teorię literatury, w szczególności ukierunkowaną strukturalnie i poststrukturalnie. Por. strukturalizm czeski, strukturalizm amerykański, semiotyka radziecka, semiotyka francuska i włoska, formalizm rosyjski, poststrukturalizm, poststrukturalizm - problem tekstu. JT BIBLIOGRAFIA: Encyklopedia językoznawstwa ogólnego. Red. K. Polański. Wrocław 1999; F. de Saussure: Kurs językoznawstwa ogólnego. Warszawa 1991