Definicja RETORYKA ARYSTOTELESA

Co znaczy RETORYKA ARYSTOTELESA: Dzieło, gdzie Arystoteles zawarł własną koncepcję retoryki, powstawało jako notatki do wykładów w trakcie pobytu filozofa w Akademii Platońskiej (367-347 rok przed naszą erą). Jednak jego ostateczna redakcja datowana jest na ok. 330 roku przed naszą erą Retoryka do pewnego stopnia kontynuuje, lecz w pierwszej kolejności poddaje krytyce myśli, jakie zawarł Platon w dialogach: Gorgiasz i Fajdros. W pierwszej z trzech ksiąg, które składają się na to dzieło, Arystoteles przedstawił sposób, w jaki pojmuje retorykę. Jest ona sztuką posługiwania się słowem; nie tylko systemem reguł i zasad argumentowania, lecz także umiejętnością praktyczną, która umożliwia wykorzystanie owych reguł w konkretnym przypadku. Arystoteles odrzuca sofistyczną koncepcję retoryki jako "sztuki nakłaniania", wg niego retoryka jest tym, co pozwala na "odkrywanie tego, co odnosząc się do każdego przedmiotu może być przekonujące", jej zadaniem jest zatem wynajdywanie wiarygodnych sposobów argumentacji. Sytuuje on retorykę poza powszechnie przyjętą klasyfikacją nauk i sztuk. W ujęciu Stagiryty ma ona, podobnie jak dialektyka, charakter interdyscyplinarny. Aczkolwiek korzysta z metod nauk logicznych z jednej strony i z wiedzy nauk politycznych z drugiej, to nie stanowi przedmiotu żadnej określonej edukacji. Funkcję swą spełnia, rozwijając charakterystyczną dla wszystkich ludzi zdolność rozumowania, argumentacji i ekspresji słownej. W I księdze Arystoteles pisze również o dwóch kategoriach środków przekonywania: zewnętrznych (zeznania świadków, przysięgi i tym podobne) i tych, które powiązane są ze sztuką wymowy i które w pierwszej kolejności winny stanowić podstawę uwierzytelniania retorycznego. Odznacza trzy typy środków retorycznego przekonywania: 1. te, które zależą od charakteru mówcy; 2. te, które warunkowane są nastawieniem słuchaczy i 3. te, które powiązane są z istotą mowy. Istnieją trzy typy mowy: rodzaj doradczy, rodzaj sądowy i rodzaj popisowy. Rodzaj doradczy (polityczny) odnosi się do czasu przyszłego. Wymowa tego rodzaju ma zachęcać do czegoś słuchaczy albo od czegoś powstrzymywać. Rozważając wszelakie "za" i "przeciw", na względzie ma w pierwszej kolejności pożytek albo szkodę. Rodzaj sądowy odnosi się do czasu przeszłego. Obiektem takiej mowy jest oskarżenie lub obrona; wszystko jest w niej podporządkowane rozdziałowi sprawiedliwości i niesprawiedliwości. Rodzaj popisowy dotyczy czasu teraźniejszego, a wypowiedzi tego rodzaju zawierają pochwalę albo naganę. Ich celem jest odróżnienie szlachetności i niegodziwości. W księdze II Arystoteles przedstawił koncepcję mówcy, która łączy w sobie dwa komplementarne definicje: ethos ("charakter") i pathos ("uczucie"). Omawia również szeroko problematykę związaną z nastawieniem psychicznym słuchaczy. Ułożone w pary przeciwieństw uczucia, które mówca może wzbudzić w słuchaczu (na przykład lęk i odwaga, wstyd i bezwstyd), rozpatrywane są z racji na perswazyjną przydatność. Księga ta mieści także teorię entymematu, a więc sylogizmu retorycznego (sylogizmu, gdzie opuszczona została jedna przesłanka), który opiera się na przesłankach czerpanych z toposów i który pozwala na uzyskanie prawdopodobnego wniosku. Nie można jednak znaleźć w Retoryce jednoznacznej definicji toposu. Arystoteles odznacza toposy ogólne (formalne) i gatunkowe (treściowe); pisze także o toposach wspólnych dla wszystkich trzech rodzajów wymowy i o toposach jako "punktach odniesienia", które mówca wykorzystuje, gdy chce wzbudzić w słuchaczach odpowiednie uczucia. Jako zgodne toposy retoryki Arystoteles wskazuje toposy ogólne, to są zasady dotyczące form i kategorii, dzięki którym można tworzyć entymematy; "miejsca wspólne" (gr. topos koinos), z których mówca czerpie gotowe schematy argumentowania. III księga poświęcona została zagadnieniom środków "językowego wyrazu" i kompozycji mowy. Arystoteles omawia problemy wysokości stylu i związaną z nim kategorię stosowności stylistycznej. Analizując poprawność językową, która jest warunkiem jasności mowy, przedstawia własne rozumienie epitetu, metafory i porównania. Wnikliwie wyjaśnia możliwości ich stosowania, dostarczając przykładów z dzieł Homera i Sofoklesa. Końcowe rozdziały tej księgi dotyczą działu retoryki określanego jako dyspozycja i kreślą model, wg którego zbudowana powinna być mowa. Aktualność Arystotelesowego dzieła wynika nie tylko z całościowego charakteru zawartego w nim wykładu teorii retorycznej, lecz w pierwszej kolejności z faktu, że nadal może być ono źródłem inspiracji zarówno metodologicznych, jak i praktycznych. Por. retoryka, Poetyka Arystotelesa. MB BIBLIOGRAFIA: Arystoteles: Retoryka. Poetyka. Przeł. H. Podbielski. Warszawa 1988