Definicja REFORMACJA

Co znaczy REFORMACJA: ogólnoeur. ruch rel. i społ. w Kościele Zachodnim zapoczątkowany wystąpieniem M. Lutra (31 X 1517) w Wittenberdze. Geneza i charakter - wokół genezy i charakteru r. toczy się pośród badaczy szeroka dyskusja. W pełnej gamie poglądów można wyróżnić 3 zasadnicze nurty: 1. "tradycyjny" - upatrujący jako zasadniczą przyczynę sprzeciw wobec kryzysu moralnego w Kościele nareszcie XV w. Kryzys wyrażał się: a) nieodpowiednim przygotowaniem duchowieństwa do pracy duszpasterskiej, b) świeckim trybem życia, zwł. wyższej hierarchii kościelnej, c) gorszącymi sporami wewnątrz duchowieństwa tak diecezjalnego i zakonnego, jak i między obydwoma ekipami i ludźmi świeckimi; 2. "marksistowski" - traktujący zdarzenie r. jako formę rewolucji społ. uwarunkowanej w pierwszej kolejności czynnikami ekon. i klasowymi. Reprezentanci tej szkoły identyfikują radykalizm różnych nurtów reformacyjnych z miejscem i zamożnością poszczególnych stanów i stopniem przystosowania do nowych kapitalistycznych stosunków gosp. Stąd zwolennicy Kościoła katol. mieli się wywodzić raczej ze starej "zacofanej" szlachty, kalwinizm był wyznaniem bogacącego się mieszczaństwa, luteranizm odpowiadał po części "postępowej" szlachcie, po części władcom zainteresowanym majątkami kościelnymi, zaś anabaptyzm biedocie miejskiej i wiejskiej; 3. "teologiczny" - widzący w r. zdarzenie w pierwszej kolejności rel. Historiografia "teologiczna" podkreśla: a) narastanie nareszcie XV w. zjawiska żywej i ogromnej pobożności w całym społeczeństwie zachodnioeur.; świadczy o tym nasilenie ruchów mistycznych, nowy sposób przeżywania wiary (devotio moderna) i zainteresowanie Pismem Św. (szereg wydań tłumaczeń Biblii zarówno w całości, jak i we fragmentach jeszcze przed edycjami reformatorów), b) słabość pracy duszpasterskiej wynikająca z "kryzysu" wewn. w rozumieniu "szkoły tradycyjnej", jak także zaspokajania nowych potrzeb przez zewn. praktyki, c) braki w katechizacji dzieci i dorosłych, d) niepełne i sprzeczne nauczanie o eucharystii. Odrzucają oni zdecydowanie argumanty o czysto "ekonomicznym" charakterze r. Należy podkreślić, Iż z wyjątkiem rel. przyczyn w zasadniczym stopniu określających postęp r. ważny wpływ na jej przebieg w poszczególnych krajach miały impulsy polit. powiązane z dążeniem władców do wzmocnienia swojej pozycji (Dania, Szwecja) albo z walką stanów z absolutystycznymi tendencjami dworów (Niderlandy). Także w początkach r. w Niemczech problemy pozareligijne, obawa Rzymu przed elekcją króla Hiszpanii Karola I Habsburga na cesarza, zmuszały początkowo do ostrożnego traktowania Marcina Lutra. Postęp - wystąpienie Marcina Lutra (31 X 1517) miało początkowo charakter zaproszenia do dysputy o odpustach i zagrożeniach dla duszy wynikających z komercyjnego traktowania listów odpustowych. Spotkało się ono z żywym odzewem społeczeństwa niem. zarówno humanistów, jak i szlachty. Po dyspucie z Johannem Eckiem odbytej na pocz. 1519 Luter został ogłoszony heretykiem i potępiony w bulli papieskiej (15 VI 1520). Jako odpowiedź Luter przygotował 3 pisma (O niewoli babilońskiej Kościoła, Manifest do szlachty narodu niemieckiego, O wolności). Pisma te masowo wydawane rozogniły umysły Niemców. Za spalenie bulli papieskiej Luter został ekskomunikowany. Cesarz Karol V wezwał Lutra na sejm do Wormacji (IV 1521). Wystąpienie Lutra na sejmie ponownie zostało potępione poprzez papieża i poprzez cesarza. Ochronę jego osoby zapewniał jednak elektor saski Fryderyk Mądry "porywając" Lutra i umieszczając go na zamku w Wartburgu. W "więzieniu" opracował Luter podstawy swojej wiary. Odrzucał w nich wszystkie sakramenty prócz chrztu i eucharystii. Za fundamentalny warunek zbawienia uznał wiarę (Sola fide), a nie dobre uczynki. Dlatego podkreślał konieczność pogłębiania wiary przez czytanie Pisma Św. (Sola scriptura). Niezależnie od nauk pierwszych soborów odrzucił tradycję Kościoła. W nieco łagodniejszej formie zasady wiary Lutra zostały przygotowane poprzez Filipa Melanchtona (1530) w tak zwany konfesji augsburskiej. Pacyfikacja stosunków cesarsko-franc. (1529) umożliwiła książętom katol. zajęcie twardego stanowiska wobec zwolenników Lutra; na sejmie w Augsburgu zakazano szerzenia zasad wiary luterańskiej, wobec tych uchwał zwolennicy Lutra zaprotestowali (stąd "protestanci"). W 1531 książęta zawiązali Ligę Szmalkandzką. Konfrontację między obydwoma obozami powstrzymało zagrożenie tur. i dopiero w 1546 doszło do I wojny rel. Skończyła się ona zwycięstwem Karola V pod Mhlbergiem (24 IV 1547) i próbą narzucenia tymczasowego wyznania wiary. Wojna na nowo wybuchła w 1552 i przyniosła sukcesy protestantom, w rezultacie 25 IX 1555 uchwalono pokój rel. (tak zwany augsburski) uznający wyznanie luterańskie i gwarantujący prawo do emigracji. Prócz konfliktu między zwolennikami Lutra i cesarzem doszło w Niemczech do wielkiego stworzenia chłopskiego łączącego hasła reformacji z hasłami społ. W 1524 w okolicach Schafhausen wybuchło stworzenie chłopskie skierowane przeciw ciężarom feudalnym, jurysdykcji pańskiej i tym podobne Czołowym duchowym przywódcą stworzenia był T. Mntzer. Powstańcy domagali się wyboru duchownych, kontroli dziesięcin, w sferze dogmatycznej bliscy byli Zwingliemu. W bitwie pod Frankenhausen (15 V 1525) ponieśli decydującą klęskę, a przywódcy zostali straceni. Prawie w tym samym czasie, co wystąpienie Lutra, pojawił się anabaptyzm - nurt radykalnej w sferze rel. i społ. r. Anabaptyści odrzucali organizację kościelną, uznawali zasadę powszechnego kapłaństwa, wyższości ducha nad pismem. Gł. ośrodkami anabaptyzmu były Strasburg i Amsterdam. Próba budowy utopijnej komuny w Mnster w 1534 skończyła się zdobyciem miasta (VII 1535) i krwawymi represjami. Przeciw anabaptystom występowali zarówno katolicy, jak i luteranie i kalwini