Definicja ARTZIN

Co znaczy ARTZIN: (z angielskiego art [maga] zine) Poświęcona w pierwszej kolejności poezji i sztuce, odmiana fanzinów (z angielskiego fan - miłośnik, wielbiciel + [maga] zine), a więc niskonakładowych pisemek funkcjonujących od drugiej połowy lat siedemdziesiątych XX wieku - tych w kręgu subkultur młodzieżowych na zachodzie Europy i w Stanach Zjednoczonych. Ustalenie fanzin (skrót od fantastic magazine) znaczy także amatorskie pisemko redagowane, wydawane i czytane poprzez miłośników fantastyki. Pisma te, znane w stanach zjednoczonych ameryki od lat trzydziestych, w Polsce pojawiły się pod koniec lat siedemdziesiątych jako pierwsze w naszej części Europy. Przeznaczone były w pierwszej kolejności poezji - z tym, Iż poezji ściśle określonej - szeroko rozumianej science fiction i fantasy. W okolicy opowiadań, mikropowieści i komiksów i opinii książek i filmów fantastycznych pojawiały się w nich wiadomości dotyczące działalności klubów fantastyki. Fanziny takie jak "Kwazar" i "Fikcje" były ważnym elementem kształtowania polskiego fandomu - a więc subkultury miłośników fantastyki, funkcjonowały jednak właściwie wyłącznie w "getcie" fantastów, które nie miało sporo wspólnego z kręgami kontrkultury i kultury alternatywnej. W Polsce, począwszy od lat osiemdziesiątych wokół muzyki rockowej i jej zwolenników, w kręgu młodzieżowych subkultur i powiązanych z nimi awangardowych ruchów artystycznych kształtuje się osobna przestrzeń komunikacyjna. Jest ona ustalana jako trzeci obieg (po 1989 jako obieg alternatywny) kultury, w przeciwieństwie od pierwszego, funkcjonującego w ramach cenzury i oficjalnych instytucji, i drugiego, związanego z antykomunistyczną opozycją polityczną. W obiegu tym funkcjonowały koncerty polskich i zachodnich, niekomercyjnych kapel rockowych i ludyczno-polityczne happeningi Pomarańczowej Alternatywy, ugrupowania artystycznego wywodzącego się ze środowisk akademickich Wrocławia i paraartystyczne akcje gdańskiego Totartu, nawiązującego do futuryzmu i dadaizmu. W okolicy kaset z nagraniami koncertów i piosenek niezależnych od rynku muzycznego i cenzury zespołów rockowych, w trzecim obiegu funkcjonowały wydawane po amatorsku gazetki - fanziny (ziny). Można w nich znaleźć recenzje płyt, kaset, koncertów, innych zinów, wiadomości o zespołach, wywiady z ich członkami, polemiki, listy, a również komiksy, wiersze, teksty piosenek, opowiadania, wszystko to ilustrowane specyficzną "brudną" grafiką. Szata graficzna polskich zinów była początkowo fatalna (pisane ręcznie albo na maszynie i odbijane na ksero), potem, dzięki szerszemu dostępowi do nowoczesnej techniki, może konkurować z profesjonalnymi czasopismami. Do w najwyższym stopniu znanych zinów muzycznych należą: "QQRYQ", "Pasażer", "Wiatry Piekieł", "Garaż", "CIACH!", "Panta Rhei", "Wkręt". W okolicy głównego, muzycznego nurtu, pojawiają się również gazety o profilu anarchistycznym ("MAĆ PARIADKA", "Lokomotywa bez nóg", "ANARCHOLL", "AN ARCHE"), ekologicznym ("Zielone Brygady"), feministycznym ("Feminka", "MYSHA"), zajmujące się obroną praw zwierząt ("BEEK", "MAMKŁY MAMPAZURY", "Prawa Zwierząt"), a również wydawnictwa komiksowe ("AQQ", "zabroniony Owoc", "Prosiaczek"). Redaktorzy i artysty zinów pochodzą z tego samego środowiska, a gazetki (poza nielicznymi wyjątkami) rozpowszechniane są poza obiegiem oficjalnym przez swoją sieć dystrybucji. Język zinów zbliżony jest do języka mówionego, nasycony "specjalistyczną" leksyką (odnoszącą się do stylów muzycznych, tańców, rytualnych zachowań, sposobów ubierania się), kolokwializmami i wulgaryzmami i zapożyczeniami z języka angielskiego. Regularnie pojawiają specyficzne neologizmy, swoiste kolaże słowne: RedFuckcja, Red-Akcja, kontrkulturystyka, demo(n)kracja. Charakterystyczne są także same tytuły fanzinów. W okolicy nazw wiążących się z tematyką pisma ("Antena Krzyku", "Masz Medium"), znajdujemy tytuły mające bliskie, aczkolwiek potraktowane przekornie, konotacje religijne ("Lampa i Iskra Boża", Wiatry Piekieł", "zabroniony Owoc"). Sporo z nich wiąże się z antyestetyką punk ("Trująca Fala", "Garaż", "Rotten Life", "FAK YÓ", "Obserwator"), częstym zabiegiem jest udziwniona pisownia ("QQRYQ", "A TAK", "AQQ", "FAK YÓ") albo odwołanie do poetyki purnonsensu ("Lokomotywa bez Nóg", "Kau Gryzoni na Serze"). Artziny wyodrębniły się jako osobna ekipa tematyczna w połowie lat osiemdziesiątych. Ich kształt graficzny (nierówne szpalty, tytuły i fragmenty tekstów pisane ręcznie, na maszynie albo składane z liter powycinanych z gazet, celowo prymitywne rysunki i komiksy, fotomontaże i kolaże) i stylistyka (kolokwializmy, wulgaryzmy, obscena) nawiązują do punkowej poetyki zinów muzycznych. Pojawiające się w nich teksty literackie i paraliterackie (wiersze, opowiadania, manifesty) są niejednokrotnie inspirowane dadaizmem, futuryzmem i surrealizmem: Jesteśmy NOWˇ GENERACJˇ! FORMACJˇ! FUTURYZACJˇ! Trzeba nam absurdu, bezsensu, wulgarności, perwersji i brzydoty. I to mamy do zaoferowania. Dosyć pozytywizmu społeczeństwa, komunizmu, religii i romantyzmu Solidarności! Dosyć przeintelektualizowania, nadęcia i filozofowania! Niech zagrają EMOCJE, INSTYNKT, PRYMITYW i szaleństwo młodych mózgów. Skaczmy z wieżowców i mówmy wszystkim "ADIEU". Vivat Breton! Schwitters! Jasieński! Chlebnikow! Tzara!!! NIECH ŻYJˇ!!! MANIFEST NR 1. - SMRUT W BUTOŃERCE, FENACTIL Nr 4, 1991 Tradycja awangardy artystycznej jest jedyną tradycją literacką, do której odwołują się teksty w artzinach, a publikujący w nich autorzy z zasady ignorują dotychczasowy majątek i duży ideowe i estetyczne literatury polskiej. Fundamentem lingwistyczną pojawiających się tutaj tekstów jest młodzieżowy język mówiony, nad którym nadbudowują się dwa opozycyjne style literackie (mogące jednak współwystępować w jednym tekście) - "ascetyczny" (bardzo oszczędnie wykorzystujący środki stylistyczne) i "barokowy" (nasycony neologizmami i archaizmami, wykorzystujący system gry językowej i zabawę z ortografią). Centrum tematyczno-semantyczne większości utworów stanowi (w okolicy kręgu erotyczno-obscenicznego) to, co zwyczajne, banalne i trywialne (stąd także nazwa banalizm określająca literaturę artzinów). W okolicy tekstów banalnych, świadomie nieinteresujących, prywatnych, adresowanych do kręgu przyjaciół, pojawiają się teksty mające charakter prowokacji. Częstym chwytem kompozycyjnym jest budowanie w tekście napięcia, oczekiwania odbiorcy na zaskakujący finał - i właśnie prowokujący brak rozładowującej napięcie puenty. W innych tekstach natomiast prowokacja ma charakter zaskakującej puenty. *** Krzyczę! czy jest ktoś, czy jest ktoś kto mógłby wyjebać moją głowę "Kartki" nr 6, 1993 W okolicy banalności i prowokacyjności, dającą się wyodrębnić właściwością tekstów z artzinów jest ich ludyczność, odwołanie do parodii i karnawałowego "świata na opak". W latach osiemdziesiątych i dziewięćdziesiątych XX wieku ukazało się w Polsce ok. stu artzinów (wliczając w to jednak kontynuacje innych tytułów i jednodniowe efemerydy). Do w najwyższym stopniu znanych polskich artzinów należą między innymi "Czerwony Kapturek", "DRUT", "Skafander", "Już jest jutro", "Kau Gryzoni na Serze", "Tygodnik "LEEŻEĆ", "Dobry Jaśko" i pisma trójmiejskiego Totartu - "Gangrena", "Futurofoto", "Higiena". Aktualnie w najwyższym stopniu znanym artzinem wydaje się być "Lampa i Iskra Boża", która jest także formalnie zarejestrowanym wydawnictwem, publikującym literaturę alternatywną i antologie artzinów i zamieszczanej tam literaturze ("Xerofeeria", "Xerofrenia"). Z inicjatywy artystów artzinów "DADA RZYJE" i "ŻADEN" odbywają się w Zielonej Górze (od 1992 roku) Art Zine Gallery - październikowe zloty wydawców i autorów artzinów, połączone z prezentacją tej twórczości, podobne imprezy (Art Zine Show) organizowane są poprzez Staromiejski Dom Kultury w Warszawie. W latach dziewięćdziesiątych, po zniesieniu cenzury autorzy artzinów (podobnie jak fanzinów muzycznych i politycznych) mają do wyboru dwie strategie - zawężenia albo otwarcia obiegu pisemek. Autorzy nie wszystkich artzinów ("XERRO", "TYTUŁ DIEŃ DO BLYY", "SCHISTOSOMA", "ekipa OBŁĘD") ograniczają się do bardzo małej liczby starannie wydawanych bibliofilskich egzemplarzy, wybierając bezpośredni kontakt z czytelnikami-korespondentami. "Lampa i Iskra Boża", podobnie jak "Mała Ulicznica", "Rewia Kontrsztuki", "XUEM", "Metafizyka Socjalna", "Saturator" - to ziny, które próbują zaistnieć w obiegu oficjalnym (poprzez dystrybucję na przykład w księgarniach uniwersyteckich), profesjonalnie drukowane, ukazują się w nakładzie od kilkuset do tysiąca egzemplarzy. Związki amatorskich pisemek literackich z kulturą "wysoką" istnieją, aczkolwiek artziny bezpośrednio nie funkcjonują w ogólnopolskim obiegu wysokoartystycznym. Poszczególni artysty z kolei i ekipy poetyckie są wchłaniane poprzez "oficjalną" literaturę (Jacek Podsiadło, totartowska ekipa "Zlali mi się do środka"). Główne pismo nowej generacji literackiej - "bruLion" sporo zawdzięcza poetyce artzinów (czy w ogóle fanzinów), sporo także zrobiło dla popularyzacji artzinów i literatury alternatywnej. Pewne cechy strategii prowokacji, charakterystycznej dla fanzinów, wykorzystuje pismo młodych fundamentalistów katolickich "Fronda" (tam także pojawiła się antologia charakterystycznej dla artzinów literatury banalizmu - nr 4/5 1995). Można także zauważyć, Iż postęp artzinów zapowiadał następujące po 1989 roku zdarzenie decentralizacji życia literackiego, rozwoju lokalnych społeczności literacko-artystycznych, funkcjonujących poza dotychczasowymi centrami kultury (Warszawa, Kraków). TS BIBLIOGRAFIA : Parnas bis. Przyg. P. Dunin-Wąsowicz, K. Varga. Warszawa 1995; M. Fleischer: Banalizm?Overground: cechy charakterystyczne-tendencje-prądy. [w:] Xerofuria. Antologia - katalog III warszawski Art zine Show 20 maja 1995. Warszawa 1995; D. Pęczak: Mały leksykon subkultur młodzieżowych. Warszawa 1992 [hasło: fanzin]; W. Kastoch: ¦wiat prasy alternatywnej w zwierciadle jej słownictwa. Kraków 1999