Definicja DEKONSTRUKCJONIZM

Co znaczy DEKONSTRUKCJONIZM: Kierunek i sposób myślenia w filozofii i badaniach literackich, który rozwinął się pod koniec latsześćdziesiątych z inspiracji francuskiego filozofa J. Derridy. Kierunek ten stanowił od momentu swego stworzenia przeciwwagę dla strukturalizmu, aczkolwiek sam Derrida podkreśla mocny związek dekonstrukcjonizmu ze strukturalizmem. Ważnym kontekstem epistemologicznym tego kierunku jest również psychoanaliza J. Lacana. Nazwa "dekonstrukcjonizm" pochodzi od ukształtowanego poprzez Derridę definicje dekonstrukcji. Wyraz to zostało stworzone opierając się na Heideggerowskich terminów Destruktion i Abbau, które Derrida przełożył na język francuski jako deconstruction, unikając w ten sposób obciążeń semantycznych związanych z anihilacją czy redukcją niekorzystną i kładąc raczej nacisk na aspekt związany z genealogicznym odtwarzaniem, a nie zwyczajnie niszczeniem. Dekonstrukcja w ujęciu Derridy bazuje na wnikliwej, analitycznej lekturze tekstów filozoficznych, naukowych czy literackich, która usiłuje dokonać ich "rozbiórki" na części pierwsze, ujawniając tym samym zawarte w nich niekonsekwencje czy nieścisłości. Analizy tego typu nie dokonuje się w celu podważenia ważności danych tekstów, lecz raczej wskazania tych miejsc, które burzą pozorną spójność wywodu, ponieważ ukazują ukryte w tekście nierozstrzygalne sprzeczności. To są miejsca dla dekonstrukcji wyjątkowo uprzywilejowane i stanowią podstawę do poszukiwania nowych rozwiązań. Lektura dekonstruktywistyczna opiera się zatem na szczególnej formie dialogu z tekstami stanowiącymi element jej analizy. Prace Derridy koncentrują się na języku, który jest jedną z fundamentalnych kwestii dekonstrukcji. W tradycyjnej lekturze zakłada się, Iż język może wyrażać idee, nie zmieniając ich i Iż w hierarchii języka pisanie jest wtórne wobec mowy, zaś autor tekstu jest źródłem jego znaczenia. Dekonstrukcja kwestionuje tradycyjne podejście do tego problemu, podważając twierdzenie, Iż tekst ma niezmienne, całościowe znaczenie. Tekst w ujęciu dekonstrukcji nie jest jakąś strukturą statyczną, lecz strukturowaniem, opiera się na grze, bezustannym wytwarzaniu i przemieszczaniu sensów, jest on uwikłany w nieskończoną sieć stosunku intertekstualnych. Tekst jest polem wpływów innych tekstów, które wciąż go przenikają, regularnie w sposób nieświadomy, wykraczający poza intencje autora. Zdaniem samego Derridy dekonstrukcji nie da się zredukować ani do jakiegoś metodologicznego instrumentarium ani zbioru reguł. Nie można jej także sprowadzić do jakiegoś indywidualnego czy zbiorowego podmiotu, który mógłby przyłożyć ją do danego przedmiotu czy tekstu. Dekonstrukcja ma miejsce zanim jeszcze ukonstytuuje się świadomość czy podmiot, jest tym, co samo się dekonstruuje. Stosowane poprzez Derridę formuły typu: To dekonstruuje się samo albo To może być zdekonstruowane mają znieść wszelaką perspektywę egologiczną w podejściu do zjawiska dekonstrukcji. Wyraz "dekonstrukcja" nabiera wartości dopiero w chwili wpisania go w łańcuch możliwych substytucji, w pewien kontekst, gdzie samo zastępuje się ono i pozwala się określać takimi słowami jak: "pisanie" [écriture], "ślad" [trace], "różnia" [différance], "suplement" [supplément], "margines" [marge] i tak dalej Dekonstrukcjonizm rozwijał się początkowo w Stanach Zjednoczonych (Yale University), a potem szeroko również w Europie. Do przedstawicieli nurtu należą między innymi P. de Man, J. Hillis Miller, H. Bloom, G. Hartman, G. Spivak, S. Felman, B. Johnson i inni. Por. krytyka feministyczna, intertekstualność, poststrukturalizm, tekst, teoria wpływu H. Blooma, poststrukturalizm - problem tekstu. AD BIBLIOGRAFIA: J. Culler: On Deconstruction. Theory and Criticism after Structuralism. Ithaca, New York 1982; J. Derrida: O gramatologii. Przeł. B. Banasiak. Warszawa 1999; J. Derrida: Głos i fenomen. Przeł. B. Banasiak. Warszawa 1997; J. Derrida: Pozycje. Przeł. A. Dziadek. Bytom 1997; J. Derrida: Struktura, symbol i gra w dyskursie nauk humanistycznych. Przeł. W. Kalaga. [w:] Współczesna teoria badań literackich za granicą. Red. H. Markiewicz. Kraków 1996. T. 4, cz. 2; J. Derrida: Letter to a Japanese Friend. [w:] Derrida and Differance. Red. D. Wood, R. Bernasconi. Coventry 1985; V.B. Leitch: Deconstructive Criticism. An Advanced Introduction. New York 1983 M.P. Markowski: Sukces inskrypcji. Jacques Derrida i poezja. Bydgoszcz 1997; C. Norris: Deconstruction. Theory and Practice. London and New York 1991; R. Nycz: Dekonstrukcjonizm w teorii literatury. [w:] Tekstowy świat. Poststrukturalizm a wiedza o poezji. Warszawa 1993; T. Rachwał, T. Sławek: Maszyna do pisania. O dekonstruktywistycznej teorii literatury J. Derridy. Wrocław 1992