Definicja DRAMAT - DZIEJE RODZAJU

Co znaczy DRAMAT - DZIEJE RODZAJU: Początki dramatu jako rodzaju literackiego sięgają VII-VI wieku przed naszą erą, kiedy religijne obrzędy ku czci Dionizosa przekształciły się w przedstawienia teatralne, odbywające się dwa razy w roku w Atenach, nie tracąc przy tym charakteru sakralnego. Sposób przejścia od uroczystości religijnej do widowiska dramatycznego do dzisiaj nie znalazł wystarczającego wyjaśnienia poprzez badaczy dramatu. Pierwsze teoretyczne ujęcie problematyki dzieła dramatycznego daje w swojej Poetyce Arystoteles (V w. przed naszą erą), który twierdzi, że dramat powstał z pieśni wykonywanej na cześć Dionizosa, zwanej dytyrambem. Wg Arystotelesa: "Jest tedy tragedia naśladowczym przedstawieniem czynności (akcji) poważnej, skończonej w sobie, o określonej wielkości, przedstawieniem wyrażonym w mowie ozdobnej, nie mniej jednak każdy rodzaj ozdób jest właściwy poszczególnym częściom, przy użyciu osób działających, a nie poprzez opowiadanie, i dokonującym poprzez wzbudzenie litości i trwogi (właściwego sobie) oczyszczenia tego rodzaju afektów". Pojawia się tutaj główne dla istoty tragedii antycznej definicja katharsis, wskazujące na cel istnienia dramatu, którym było specyficzne wpływ na odbiorcę. Drugą z głownych poetyk starożytnych jest List do Pizonów Horacego, gdzie odnajdujemy jedną z fundamentalnych zasad budujących dramat antyczny (formułowaną już poprzez Arystotelesa, jednak niezbyt kategorycznie) - zasadę stosowności (prepon, decorum). Wg niej tragedia od komedii różnić się powinna metrum, typem bohaterów, stylem wypowiedzi (rozróżnienie na styl wysoki i niski), tematem: "Ma być Medea okrutna, płaczliwa Ino, Iksion przewrotny, bezbronna Io, Orestes mroczny". Natomiast żyjący w IV wieku n.e. Aeliusz Donat tworzy tak zwany koło Wergilego, które porządkuje gatunki literackie wg kategorii stylistycznych, wyróżniając styl wysoki, średni i niski. Odpowiednio z tą regułą komedia przynależy do stylu niskiego, tragedia do wysokiego. ¦redniowiecze to moment, gdzie następuje zupełne zerwanie z teorią i praktyką dramatu antycznego. Powstają nowe gatunki dramatyczne - misteria, mirakle, moralitety - oparte na obrzędowości chrześcijańskiej i podejmujące tematy religijne: narodzenie i Zgon Chrystusa, żywoty świętych, życie Matki Boskiej. Renesans powraca do reguł dramatycznych stworzonych w antyku, w pierwszej kolejności rzymskim, w dalszym ciągu greckim (po ukazaniu się w 1498 przekładu Poetyki Arystotelesa). Zostaje silnie podkreślona i uznana za obowiązującą reguła tak zwany trzech jedności (czasu, miejsca i akcji), która w starożytności pojawiła się w sposób naturalny w nawiązniu ze strukturą i rolą dramatu i budową teatru. Zyskuje ona specjalne uznanie w XVII-wiecznym klasycyzmie francuskim: "Jedynie tymi regułami można zapewnić prawdopodobieństwo fikcji, a jest ono duszą literaturze. Jeżeli gdyż w ogromnych poematach nie ma jedności miejsca, czasu i akcji, to nie ma prawdopodobieństwa. Ostatecznie to poprzez te reguły wszystko staje się słuszne, otrzymuje zgodne proporcje i robi się naturalne" (R. Rapin). Przełom renesansu i baroku przynosi wyodrębnienie się dwu nurtów w europejskiej dramaturgii: barokowego (artysta dramatu nie jest ograniczony żadnymi regułami i zasadami wyznaczanymi poprzez poetyki normatywne i posiada całkowitą swobodę w doborze tematu - W. Szekspir, M. Cervantes, Calderon, Lope de Vega) i klasycystycznego, gdzie obowiązują ścisłe regulaminy, dyktujące normy budowy - w pierwszej kolejności idealnej tragedii (tragedie clasique - P. Corneille, J. Racine). Najistotniejszą poetyką, która niejako podsumowuje określenia klasycyzmu jest mający formę wierszową traktat N. Boileau Sztuka poetycka (1674). Niemiecki Sturm und Drangperiode (XVIII wiek, F. Schiller, J.W. Goethe) buduje własną teorię dramatu w opozycji do założeń klasycyzmu francuskiego i toruje drogę dramatowi romantycznemu, który był traktowany jako synteza wszystkich gatunków i najdoskonalsze osiągnięcie samej literaturze. Miał jednoczyć pierwiastek liryczny i epicki, realizm i fantastykę, komedię i tragedię, pospolitość z wzniosłością, miał łączyć w sobie odmiany gatunkowe dawniej podlegające hierarchii poetyckiej (W. Hugo, A. de Musset, Mickiewicz, Słowacki, Krasiński). Wg F. Hegla dramat stanowi najwyższą formę literaturze, łączącą w sobie przedmioty niższego rzędu: architekturę, rzeźbiarstwo, malarstwo i muzykę, a więc jest jakby sztuką samą. Specyficzną syntezę romantycznych teorii dramatycznych tworzy R. Wagner, formułując nową definicję dramatu, który ma spajać w sobie na równych prawach muzykę z literaturą. Od drugiej połowy XIX wieku wykształca się cały szereg gatunków dramatycznych, które wyrastają z dominujących wówczas prądów literackich. W obrębie realizmu (G. Flaubert) i naturalizmu (E. Zola) pojawia się dramat obyczajowo-psychologiczny, mocno skoncentrowany na charakterystyce postaci i ich zakorzenieniu w ustalonym środowisku (H. Ibsen, E. Strindberg, A. Czechow, G. Zapolska). W okolicy rozwija się dramat poetycki (symboliczny) posiadający bardzo luźną strukturę formalną, prezentujący z reguły dwupłaszczyznowość i dwuwymiarowość świata (S.Wyspiański, T.S. Eliot, P. Claudel). Start XX wieku przynosi tak zwany Ogromną Reformę Teatralną, której artysty (K. Stanisławski, W. Meyerhold, E.G. Craig, L. Schiller, B. Brecht) traktują dramat jako tworzywo dla widowiska scenicznego, a kluczową rolę odgrywa tutaj nie autor dzieła ale reżyser - inscenizator. Od lat trzydziestych pojawiają się teorie poszukujące źródeł dramatu w pierwotnych mitach i obrzędach (F.R.S. Raglan, M. Bodkin, F. Fergusson, N. Frye), badające pod tym kątem kluczowe składniki dzieła dramatycznego: akcję, układ zdarzeń, bohatera. Literacką teorię dzieła dramatycznego tworzy R. Ingarden, wg którego widowisko teatralne stanowi "graniczny sytuacja dzieła literackiego". Por. fenomenologiczna koncepcja dzieła literackiego R. Ingardena, dramat - akcja, dramat - formy wypowiedzi, dramat - rodzaje postaci, dytyramb, Poetyka Arystotelesa, poetyki staropolskie i oświeceniowe, Narodziny tragedii F. Nietzschego, rodzaj literacki, epika, liryka. AT BIBLIOGRAFIA: J. Misiewicz: Istota dramatu. Lublin 1991. I. Sławińska: Współczesna refleksja o teatrze. Kraków 1979