Definicja DZIEŁO LITERACKIE

Co znaczy DZIEŁO LITERACKIE: W najogólniejszym ujęciu dzieło literackie (utwór literacki) to taka wypowiedź językowa, gdzie dominuje funkcja poetycka, przejawiająca się w specjalnej organizacji (uporządkowaniu naddanym) wypowiedzi. Może to być organizacja języka wypowiedzi (język poetycki) albo organizacja świata przedstawianego ( fikcja literacka). Dzięki funkcji poetyckiej dzieło literackie może oddziaływać estetycznie na czytelnika, a więc pełnić funkcję estetyczną. W takim rozumieniu utwór literacki jest zarazem specyficzną wypowiedzią językową, którą różni od innych funkcja estetyczna, i specyficznym dziełem sztuki, ponieważ zorganizowanym w tworzywie językowym. Odmienność organizacji dzieła literackiego w relacji do innych wypowiedzi językowych to powszechnie uznane kryterium opisowe wyodrębniające utwór z obszaru zjawisk praktyki językowej, choć w różnym czasie i w różnym miejscu w świadomości literackiej nieco odmiennie funkcjonuje ów obiekt literackości wypowiedzi językowej. Trzeba pamiętać również, Iż kryterium opisowe jest różna od kryterium wartościującego, które "literackość" danego przekazu ujmuje jako realizację ustalonych norm i konwencji metody organizacji wypowiedzi. H. Markiewicz wyodrębnia dzieło w wąskim znaczeniu, a więc tekst literacki, czyli "swoisty sekwencjonalny (jest to jednoznacznie i nieodwracalnie uporządkowany) układ językowych znaków brzmieniowych albo napisowych i związanych z nimi schematów znaczeniowych wyrazów i zdań". Warstwa semantyczna tekstu wyznacza przedmioty dzieła literackiego w szerszym sensie. Fundamentalnym budulcem są w tym przypadku wyższe układy znaczeniowe (figury semantyczne w ujęciu J. Sławińskiego), dzięki którym powstają elementy przedstawione. Ujęcia elementów scalają się w sekwencje, a te w zdarzenia tworzące fabułę, postaci i obraz świata, a więc rzeczywistość przedstawioną. Poza rzeczywistością przedstawioną powstaje wewnętrzny układ komunikacyjny dzieła, tworzony poprzez podmiot literacki i czytelnika uobecnionego w utworze. Uobecnione są równocześnie uogólnienia, które mają charakter poznawczy albo postulatywny (idea, ideologia dzieła). Możemy zatem mówić o stylu, a więc ukształtowaniu językowym i kompozycji, a więc budowie dzieła literackiego. Dzieło literackie jest unikalną strukturą cech (fenotyp dzieła), które stanowią realizację norm tradycji (genotyp dzieła). Dzięki napięciu między tymi dwoma wymiarami dzieła sytuuje się ono w procesie historycznoliterackim, określając równocześnie własną wartość literacką. W okolicy funkcji estetycznej dzieło literackie pełni również funkcję poznawczą, dostarczając wiedzy o świecie, i wychowawczą, kształtując przekonania i postawy czytelnika. Jako obiekt komunikacji literackiej podlega ono nieustannej interpretacji i wartościowaniu czytelniczemu. Por. Dzieło otwarte U. Eco, ewolucja literacka, fenomenologiczna koncepcja dzieła literackiego R. Ingardena, poezja, Synchronia i diachronia w procesie historycznoliterackim J. Sławińskiego, tekst, Poetyka w świetle językoznawstwa R. Jakobsona. RC BIBLIOGRAFIA: H. Markiewicz: Sposób istnienia i budowa dzieła literackiego. [w:] Kluczowe problemy wiedzy o poezji. Kraków 1976. DZIEŁO OTWARTE. FORMA I NIEOKRE¦LONO¦Ć W POETYKACH WSPÓŁCZESNYCH UMBERTA