Definicja FORMALIZM ROSYJSKI

Co znaczy FORMALIZM ROSYJSKI: (in. rosyjska szkoła formalna) - Kierunek w literaturoznawstwie ukształtowany w Rosji w latach I wojny światowej, aktywnie rozwijający się do końca lat dwudziestych. Epitet "formalna" został nadany szkole poprzez jej przeciwników, dla których "formalizm" oznaczał wypracowywanie schematów i klasyfikacji; w czasie gdy formaliści zdecydowanie zrywali z takim rozumieniem tego definicje. Tradycję naukową badaczy tworzących omawiany kierunek stanowiły pomiędzy innymi: antypsychologistycznie nastawiona fenomenologia E. Husserla (stąd wywodzi się ujmowanie dzieła literackiego jako tworu niezależnego od procesu tworzenia); filologia z jej zainteresowaniem formalnym aspektem utworów; stylistyka Bally´ego; neoidealizm Vosslera i Spitzera; strukturalizm F. de Saussure´a; teoria języka poetyckiego A. Potiebni. Specjalny wpływ na koncepcje formalistów miały doświadczenia rodzimego futuryzmu i językoznawstwa, które współcześnie rozwijało się raczej w trzech ośrodkach: w Moskwie, Kazaniu i Piotrogrodzie. W Moskwie w roku 1915 powstało Moskiewskie Koło Lingwistyczne - istotny ośrodek badań nad językiem i poetyką. Przy współudziale nie wszystkich członków tego koła (M. Trubieckiego, R. Jakobsona, O. Brika) powstało w Piotrogrodzie w 1917 roku Obszczestwo Izuczenija Poeticzeskogo Jazyka (OPOJAZ), do którego należeli młodzi naukowcy: B. Eichenbaum, W. Szkłowski, L. Jakubinski, B. Tomaszewski, J. Tynianow. W sposób specjalny wpłynął na ich koncepcje działający w ośrodku lingwistycznym w Piotrogrodzie L.W. Szczerba (uczeń J. Baudouin de Courtenaya), który zajął się między innymi problematyką (pozostającą dotąd poza zainteresowaniami lingwistów) form podawczych - monologu i dialogu w nawiązniu ze stylem mowy ustnej (nastawionej na dialog) i mowy pisanej (zorientowanej monologowo). OPOJAZ stanowił podstawę rosyjskiej szkoły formalnej. Do znakomitych jej zasług należy - jak pisze S. Skwarczyńska - to, Iż jednej strony ukonstytuowała ona właściwie po raz pierwszy teorię literatury jako swoistą dyscyplinę w rzędzie nauk o poezji, z drugiej oparła po raz pierwszy naukę o poezji - w pełni i konsekwentnie - na lingwistyce; wreszcie wystąpiła pierwsza - nie na drodze metodologicznej deklaracji, ale na drodze badawczej, teoretyzującej się z wolna praktyki - na grunt myślenia w kategoriach strukturalizmu i semiologii". W pracach z dziedziny prozy formaliści byli niewątpliwie nowatorami, proponującymi całościowe, konsekwentnie rozwijane ujęcia badawcze i teoretyczne. Równolegle z analizą prozy przedstawiciele rosyjskiej szkoły formalnej (O. Brik, W. Żyrmunski, B. Tomaszewski) kontynuowali badania nad wierszem. Wyszedłszy od przeciwstawienia metrum wiersza rytmowi - stwierdza B. Eichenbaum - doszli "do rozumienia rytmu jako czynnika konstytutywnego dla całości wiersza, a tym samym do rozumienia wiersza jako szczególnej formy posiadającej specyficzne cechy językowe (składnia, leksyka, semantyka)". Konsekwencją rozwoju sposoby formalnej było pojawienie się w niej zagadnienia ewolucji literackiej i pozostającego z nim w związku problemu stosunku pomiędzy poezją - "faktami literackimi" - a życiem - "faktami życia codziennego" (J. Tynianow). Znaczenie rosyjskiej szkoły formalnej, działającej raptem ok. 15 lat, trudno dzisiaj przecenić. W jej ideach szukał inspiracji strukturalizm Praskiego Koła Lingwistycznego, echa jej założeń słychać w różnych orientacjach semiotycznych, w lingwistycznie nastawionym estetyzmie francuskim. W Polsce wyraźnie nawiązał do sposoby formalnej M. Kridl (Wstęp do badań nad dziełem literackim, 1936) i młodzi naukowcy skupieni wokół niego w ośrodku wileńskim. Wpływ formalizmu widać w pracach F. Siedleckiego z zakresu wersologii. Po wojnie majątek omawianej szkoły uznano za ważną tradycję współczesnych badań nad poezją i stylem. Por. forma; formalna sposób, chwyt artystyczny, Kurs językoznawstwa ogólnego F. de Saussure´a. ASD BIBLIOGRAFIA: B. Eichenbaum: Teoria sposoby formalnej. [w:] Szkice o prozie i literaturze. Warszawa 1973; J. Tynianow: Fakt literacki. [w:] Fakt literacki. Warszawa 1978; S. Skwarczyńska: Od rosyjskiej tak zwany szkoły formalnej poprzez Praskie Koło Lingwistyczne po współczesny lingwistycznoliteracki strukturalizm. [w:] Kierunki w badaniach literackich. Warszawa 1984