Definicja HERMENEUTYKA

Co znaczy HERMENEUTYKA: Termin hermeneutyka nie jest jednoznaczny. Jego grecki źródłosłów ´hermeneuein´ wskazuje na sztukę ogłaszania, tłumaczenia, wyjaśniania, wykładania. Samo wyraz etymologicznie bliskie jest imieniu greckiego Boga Hermesa. Ten posłaniec ogłaszał śmiertelnikom boskie rozkazy, lecz nie ograniczał się tylko do powiadamiania, on wyjaśniał je ludziom, aby mogli zrozumieć ich sedno. Kolokwialnie hermeneutyka znaczy właśnie sztukę albo naukę rozumienia. W naukach filologicznych hermeneutyka zajmuje się zagadnieniami rozumienia, krytycznym badaniem i interpretacją tekstów i źródeł pisanych, określa ich poprawność i (tzw.) właściwy sedno. Bywa traktowana jako dyscyplina pomocnicza wielu nauk historycznych. Tradycja dowodzi, Iż dziedzinami częstego stosowania hermeneutyki była teologia i edukacji humanistyczne (filologia, historia, prawo psychologia, pedagogika, religioznawstwo, filozofia), które ustala się czasem jako "edukacji hermeneutyczne". Hermeneutyka w rozumieniu tekstów nie ogranicza się do widocznych, powierzchownych treści, lecz chce dotrzeć głębiej, do ukrytych sensów, które nie dadzą się sprowadzić do ponadindywidualnych kodów. Hermeneutyka biblijna wyrosła z dociekań egzegetycznych nad księgą świętą. Wtedy tworzą się pierwsze zbiory kanonów interpretacji hermeneutycznej, rodzaj metaegzegezy w formie mierników analizy. Znawcy przedmiotu dowodzą, Iż do szczególnego zainteresowania hermeneutyką (teorią i praktyką) dochodzi zazwyczaj w momentach przełomowych dla dziejów Europy. Działo się tak na schyłku tradycji antycznej i początków średniowiecza, kiedy następowało zetknięcie się odmiennych kultur i prób rozmaitego przyswajania spuścizny starożytności. W dalszym ciągu w czasach przełomu renesansowego, gdy dochodzi do światopoglądowego przeorientowania od kultury religijnej do świeckiej. Pełną samodzielność uzyskała hermeneutyka w wieku XVI, w momencie walki protestantów z katolikami, w dysputach na temat tradycji przekładów Pisma św. W XVII wieku działa B. Spinoza, którego traktować można jako prekursora późniejszej racjonalistycznej hermeneutyki. W tym wieku upowszechnia się termin "hermeneutyka" odnosząc się do badań biblistycznych i obejmuje swym znaczeniem: neomatykę, heurystykę i proforystykę. Wiek XIX jest okresem szczególnego zainteresowania dziejami, badaniami nad językiem, poezją, kulturą ludów pozaeuropejskich. F. Schleiemachera (1768-1834) nazywa się artystą współczesnej hermeneutyki wyrastającej z romantycznej idei ducha. Twierdził, Iż nie rozumienie, lecz jego brak jest czymś oczywistym i od błędnego rozumienia (rozumienie nie poddaje się rygorom logiki) właśnie musi rozpocząć się hermeneutyczna czynność, która z tego względu powinna być uznana za sztukę. Całość tekstu mówionego albo pisanego uważał Schleiemacher za element badania, nie zaś jedynie miejsca trudne i niejasne. Uważał, Iż w hermeneutyce nie chodzi o rozstrzyganie na temat prawdziwości tekstu, lecz o określenie właściwego sensu. Do tych poglądów nawiązali potem: W. Dilthey, M. Heidegger i H.G. Gadamer. Dilthey uznał hermeneutykę za fundamentalną metodę w humanistyce i nadał jej rangę ogólnej teorii rozumienia metody objawiania się życia i wyrażania siebie w dziełach. Rozumienie traktował jako mechanizm umysłowy zdolny ujmować ludzkie przeżycia; dopatrywał się w nim także czynników irracjonalnych, co wynikało z faktu, że samo życie bywa irracjonalne. Twierdził, Iż życie duchowe należy traktować bezpośrednio, z bagażem jego indywidualności, czym przeciwstawiał się wyłącznemu stosowaniu metod przyjętych z nauk przyrodniczych (por. przełom antypozytywistyczny). Do tej antyscjentystycznej i antynaturalistycznej postawy filozoficznej nawiązał H.G. Gadamer w swym dziele Wahrheit und Methode (Prawda i sposób. Zarys hermeneutyki filozoficznej). Hermeneutykę uznał za podstawę wszelkiego filozofowania. Mając świadomość niedostatków ludzkiego poznania, stara się je ograniczyć poprzez zgodne postawienie problemu i wyznaczenie punktu wyjścia dla procesu poznania ("krąg hermeneutyczny", "horyzont rozumienia"). Docenił w nim rolę tradycji i autorytetu /zagadnienie rewaloryzacji "przesądów"/. Dzieła dawne nie tkwią w bezruchu, lecz dzięki tradycji wchodzą w nowy "dialog". Podmiot poznający i element poznania wzajemnie się warunkują, czego wynikiem jest zniesienie dystansu "odmiennych historyczności". Zakładając jedność słowa i rzeczy Gadamer, badając dzieje pojęć, pragnie zrozumieć świat. Różne orientacje hermeneutyczne odegrały sporą rolę w formułowaniu reguł i instrumentów badawczych sztuki interpretacji w obrębie współczesnej edukacji o poezji. Por. poezja a filozofia. ZM BIBLIOGRAFIA: H.G. Gadamer: Prawda i sposób. Zarys hermeneutyki filozoficznej. Przeł. B. Baran. Kraków 1993; B. Baran: Hermeneutyka i alienacje. Hans Georg Gadamer o sztuce rozumienia. "symbol" 32 (1980); A. Bronk: Rozumienie, dzieje, język. Filozoficzna hermeneutyka H.-G. Gadamera. Lublin 1988; K. Michalski: Hans-Georg Gadamer - Antropologia i hermeneutyka. [w:] Humanitas I. Warszawa 1978; M. Janion: Hermeneutyka. [w:] Humanistyka: poznanie i leczenie. Warszawa 1982