Definicja ILUZJA NARRACJI MÓWIONEJ

Co znaczy ILUZJA NARRACJI MÓWIONEJ: (skaz) - W poezji opowiadanie narratora "udające" opowiadanie ustne, wykorzystujące takie cechy wypowiedzi mówionej, jak żywa improwizacja, swoboda, nieuporządkowanie, emocjonalność, niespójność kompozycji, nastawienie na słuchacza, przekraczanie norm składni i języka literackiego (to wszystko zbliża rosyjski skaz do polskiej gawędy). Formy epickie (raczej opowiadanie), gdzie autor stwarza iluzję narracji mówionej, wysuwają na plan pierwszy narratora, odsuwając jako mniej istotne wydarzenia i bohaterów. Iluzja narracji mówionej stanowiła specjalny element zainteresowań B. Eichenbauma, przedstawiciela rosyjskiej szkoły formalnej (między innymi z racji na jedno z założeń tej szkoły, mówiące o roli brzmień w języku artystycznym). W artykule Iluzja narracji mówionej Eichenbaum przypomina, Iż "iż wyraz samo poprzez się nie ma nic wspólnego z literą, Iż jest żywą, ruchliwą aktywnością produkowaną głosem, artykulacją, intonacją, z którymi łączą się jeszcze czyny i mimika". Słowa utworu literackiego powinniśmy zatem nie tylko widzieć, lecz także słyszeć. Zajmując się w pierwszej kolejności epiką, autor wskazuje na "mówiony" charakter narracji w baśni ("baśń jest w istocie zawsze improwizacją"), bylinie, powieściach F. Dostojewskiego, I. Turgieniewa, opowiadaniach N. Gogola, twórczości M. Leskowa i S. Remizowa. Oni wszyscy "zawsze opowiadają i zmuszają do słuchania". Za szczególnego gawędziarza Eichenbaum uznaje Gogola, który nie tylko opowiada, lecz także gestykuluje, deklamuje, gra. W jego nowelach - takich jak Ożenek, Rewizor, Martwe dusze, Płaszcz fabuła ogranicza się do jednej anegdoty albo sytuacji, a całą kompozycję określają chwyty narracji mówionej. To, w jaki sposób się opowiada, tu jest nieporównanie ważniejsze od tego, co się opowiada. W artykule Jak jest zrobiony "Płaszcz" Gogola Eichenbaum analizuje sposób prowadzenia narracji, dzięki któremu autor Płaszcza osiąga efekty komiczne. Badacz odznacza dwa typy mówionej narracji komicznej: opowiadającą (dowcipy i kalambury znaczeniowe) i odtwarzającą (mechanizm gestów mimiczno-artykulacyjnych). Za główne chwyty narracji mówionej w Płaszczu Eichenbaum uważa: 1) kalambury (etymologiczne, oparte na ukrytym absurdzie, oparte na podobieństwie dźwiękowym); 2) semantykę dźwiękową (mowa dźwięków, czyn dźwiękowy, artykulacja i akustyka); 3) chwyt narastania rytmicznego; 4) iluzję historii rzeczywistej; 5) stylizację na niedbałą paplaninę i familiarność; 6) chwyt stylu uczuciowego; 7) chwyt iluzji scenicznej; 8) chwyt odwrotnej groteski. Por. formalizm rosyjski, sposób formalna. Por. mimesis. ASD BIBLIOGRAFIA: B. Eichenbaum: Iluzja narracji mówionej; Jak jest zrobiony "Płaszcz" Gogola. [w:] Rosyjska szkoła stylistyki. Wybór i przyg. M.R. Mayenowa, Z. Saloni. Warszawa 1970