Definicja INTERTEKSTUALNO¦Ć

Co znaczy INTERTEKSTUALNO¦Ć: Pojawiający się w danym tekście zespół nawiązań do innych tekstów (w tym również tekstów kultury takich jak malarstwo, rzeźba, muzyka i tak dalej). Definicja intertekstualności [intertextualité] wprowadziła do badań literackich J. Kristeva w 1969 roku, a utworzone ono zostało na bazie łacińskiego czasownika texere, który znaczy tkać, snuć, albo także czasownika intertexo, a więc wymieszać tkając. Prefiks inter- wskazuje na relację wzajemnej zależności, sufiks -té zaś - na stopień abstrakcji. Kristeva w swej koncepcji nawiązała do badań M. Bachtina nad twórczością F. Rabelais´go i F. Dostojewskiego (por. dialogowość i polifoniczność). W badaniach literackich definicja to trafiło na szczególnie podatny grunt i w krótkim czasie przy udziale rozmaitych form prefiksalnych w teorii literatury zaczęły istnieć różne jego odmiany. Dla przykładu G. Genette, opisując stosunki międzytekstowe, wprowadza nadrzędną dla nich wszystkich kategorię transtekstualności, gdzie obrębie występuje intertekstualność (obecność tekstu w tekście), paratekstualność (obejmuje przedmowy, posłowia, tytuły, dedykacje i tak dalej), metatekstualność (dotyczy obecności w danym tekście komentarzy do innego tekstu), hipertekstualność (dotyczy stosunku między danym tekstem i tekstem stworzonym przedtem), architekstualność (dotyczy stosunku między danym tekstem i zespołem reguł, wg których został on skonstruowany - to jest powiązane na przykład z regułami gatunku literackiego, co w danym tekście może być wyróżnione wprost nazwą gatunkową, na przykład "nowela", "gawęda", "ballada" i tak dalej albo przez immanentnie zrealizowane w tekście reguły gatunkowe). Fundamentalną zasadą intertekstualności to jest, Iż tekst traktuje się jako pewnego rodzaju mozaikę albo sieć cytatów wyjętych z wielkiej ilości zakamarków kultury. Pojawiające się w tekście stosunki intertekstualne mogą być teleologiczne (celowościowe, zamierzone poprzez autora) albo niezamierzone, nieświadome. Stosunek intertekstualna opiera się zawsze na referencji do jednego albo więcej intertekstów (stworzonych przedtem albo w tym samym czasie, co dany tekst). Nie istnieje żaden tekst literacki, który nie posiada referencji intertekstualnych. Powstałe w różnym czasie historycznym teksty literackie przenikają się wzajemnie i wywierają na siebie wpływ. Nawiązanie intertekstualne nie bazuje na prostym przetwarzaniu uprzednio stworzonych tekstów, lecz na wytwarzaniu - na ich podstawie - tekstów nowych, oryginalnych. Intertekstualność jest więc bliższa światopoglądowi niż strategii pisarskiej wytwórczości. M. Riffaterre wprowadził do badań intertekstualnych definicja "interpretant" - a więc tekst pośredni między jednym tekstem i drugim, który przybliża znaczenie tekstu czytanego. Tak na przykład stosunek między Metamorfozami Owidiusza i obrazem P. Breughela Upadek Ikara jest nieczytelna, jeżeli nie bierze się pod uwagę przysłowia, które funkcjonowało w obszarze niemieckojęzycznym w momencie powstawania obrazu Breughela, a które brzmiało: "Nie przerywa się orki poprzez wzgląd na czyjąś Zgon". To przysłowie jest interpretantem tłumaczącym obecność wołu na pierwszym planie obrazu. Por. alegacja, aluzja literacka, cudze wyraz, cytat, stylizacja, teoria wpływu H. Blooma. AD BIBLIOGRAFIA: G. Genette: Palimpsesty. Poezja drugiego stopnia. Przeł. A. Milecki [w:] Współczesna teoria badań literackich za granicą. Red. H. Markiewicz. Kraków 1992, t. 4, cz. 2.; M. Głowiński: O intertekstualności. [w:] Nowe problemy metodologiczne literaturoznawstwa. Red. H. Markiewicz i J. Sławiński. Kraków; J. Kristeva: Se`méio`tike`. Recherches pour une sémanalyse. Paris 1969; Texte. Revue de critique et de théorie littéraire, nr 2. Toronto 1984; M. Riffaterre: Textuality. W. H. Auden´s "Musée des Beaux Arts". [w:] Some Readers Reading. Red. M.A. Caws. New York 1986