Definicja KONWENCJA LITERACKA

Co znaczy KONWENCJA LITERACKA: Wypracowany poprzez określony prąd literacki, utrwalony (powielany, powtarzany) w wielu dziełach literackich i odpowiadający przyzwyczajeniom odbiorcy zespół wzorcowych rozwiązań formalnych i artystycznych decyzyjny o całościowym kształcie dzieła. Mechanizmy norm panujących w danym prądzie z biegiem czasu automatyzują się, kostnieją, stają się schematami (szablonami) twórczości; ulegają konwencjonalizacji. O konwencjonalizacji można mówić odnosząc się do wszystkich składników utworu; języka i stylu (konwencje stylistyczne), wersyfikacji (konwencje wersyfikacyjne), kategorii rodzajowych (podmiotu lirycznego, narratora, epickiego, akcji w dramacie), gatunków literackich. Jako zjawiska powszechne (identyfikowane na tle ´tradycji literackiej) konwencje stają się łatwo rozpoznawalne poprzez publiczność literacką danego miejsca i czasu, nawykłą do odbioru dzieł określonego typu (sporo typów literatury - czyli i różne konwencje - odpowiadają zróżnicowanym potrzebom i gustom publiczności). Na ten socjalny aspekt konwencji kładzie nacisk J. Sławiński, definiując je jako "bloki norm tradycji wyodrębnione z racji na przyzwyczajenia i wymogi środowisk publiczności. Z tego punktu widzenia określony stan tradycji przedstawia się jako repertuar konwencji, z których każda wyznacza rejon pojawienia się literatury uznawanej za "swojską" (zrozumiałą, pożądaną, bliską) poprzez jakąś grupę odbiorców". Konwencja literacka ma charakter historyczny i - jak stwierdza J. Krzyżanowski - "trwa tak długo, póki w wyniku samej długości wieku nie przeżyje się lub także póki nie ulegnie ośmieszeniu albo jakiemu innemu zdemaskowaniu". Zwykle zmianę konwencji przynosi nowy prąd literacki, który przeciwstawia się konwencji dotąd panującej, zarazem uderzając w nawyki odbiorców. Tendencją każdego nowego prądu jest dążenie do "odschematyzowania" skostniałych form i środków wypowiedzi, dlatego w procesie historycznoliterackim stale ścierają się konwencja i oryginalność. Warunkiem zrozumienia utworu jest aktualny w nim (i ?Xączący go z tradycją literacką) obiekt konwencji; warunkiem innowacji, będącej fundamentem twórczości (a zatem i ewolucji literackiej) - obiekt oryginalności. Pojedynczy utwór jest zawsze "wypadkową" ujęć konwencjonalnych i nowatorskich. W korzystaniu z konwencji obowiązujących w danym okresie wyraża się związek dzieła z macierzystym kontekstem literackim. Konwencja literacka jako zdarzenie historycznie zmienne ma charakter dynamiczny i pozostaje w ciągłym ruchu. Por. Ruch konwencji. Szkice o literaturze romantycznej. A. i I. Opackich; Synchronia i diachronia w procesie historycznoliterackim J. Sławińskiego. ASD BIBLIOGRAFIA: A. Okopień-Sławińska: Rola konwencji w procesie historycznoliterackim. [w:] Mechanizm historyczny w poezji i sztuce. Red. M. Janion i A. Piorunowa. Warszawa 1967; J. Sławiński: Socjologia literatury i poetyka historyczna. [w:] Dzieło Język Tradycja. Warszawa 1974