Co znaczy LIRYKA - DZIEJE RODZAJU:
W europejskiej teorii rodzajów (fundamentem są tu klasyczne ujęcia Arystotelesa i Horacego) ustalił się podział na lirykę, epikę, dramat. Utwory liryczne cechuje strukturalna wyrazistość podmiotu. Na plan pierwszy wysuwa się podmiot wypowiadający (nie bohater, nie świat przedstawiony), kluczowym obiektem wypowiedzi są jego stany, emocje, myśli. Z wyjątkiem tego, czy podmiot mówi o sobie, czy opisuje pejzaż, czy także opowiada jakąś historię, świat przedstawiony w utworze staje się znakiem jego przeżyć, waloryzacja emocjonalna ustala postawę podmiotu wobec tego, o czym mówi. W liryce z założenia eksponuje się "ja" liryczne (sposób widzenia, emocjonalny komentarz), jej metodą podawczą jest monolog. W świadomości współczesnych nazwa "liryka" - użytkowana wymiennie z nazwami: "literatura", "wiersze" - traci aspekt rodzajowy (staje się synonimem literaturze), lecz trzeba pamiętać o historyczności tego definicje i terminu. Kiedy wszystkie utwory pisano wierszem, literaturą nazywano całą literaturę piękną. Później, w przeciwieństwie od prozy, literaturą nazywano utwory wierszowane (także epickie i dramatyczne), z czasem mowa wiązana pozostała tylko w liryce. W wieku XX (od sformułowania symbolistycznej koncepcji języka poetyckiego) poezję utożsamia się z liryką (do wierszy dołączają formy prozatorskie), która traci cechy oficjalnie wyróżniające ją od innych wypowiedzi (znika mowa wiązana i "poetyzmy"), ulega znacznemu sprozaizowaniu. Liryka - poprzednia od epiki i dramatu - wywodzi się z obrzędów (ma korzenie w zawołaniach, zaklęciach magicznych, modlitwach). Początkowo, w różnych kulturach, utwory liryczne (powiązane z obchodami świąt: religijnych, narodowych, rodzinnych) śpiewano albo recytowano przy wtórze instrumentu. Literatura starożytnej Grecji dzieliła się na melikę (akompaniament fletu) i lirykę (akompaniament lutni). W okolicy liryki chóralnej (śpiewanej poprzez chór) rozwinęła się liryka monodyczna (przeznaczoną do wykonania poprzez solistę). ¦redniowieczną poezję meliczną także wykonywano z towarzyszeniem instrumentu (harfy, wioli), pisarz był równocześnie kompozytorem i wokalistą. Symbiozę słowa z muzyką do dziś respektuje ludowy pisarz-śpiewak. Echo tych czasów pozostało w określeniach poety (lutnista, pieśniarz) i symbolach literaturze (flet, lira, lutnia, harfa), a pierwotny związek z muzyką przetrwał w praktyce stosowania zasad wersyfikacji (do niedawna za gł. impulsy wierszotwórcze uznawano rym i rytm). Odrzucenie meliki, a więc rozwód literaturze z muzyką, sprzyja rewolucji w dziedzinie wierszowania, daje start poezji (samodzielnej sztuce słowa). Słowa - uwolnione od rytmu melodii - organizują się wg własnych, niezależnych od muzyki, zasad intonacyjno-metrycznych. W średniowiecznych traktatach poświęconych sztuce wierszowania termin lyricus odnosi się do poety stosującego - wywodzące się z antyku - wierszowe miary liryczne. Poetyka wczesnego renesansu (oparta na Horacym) nazwą lirycus ustala twórcę, którego teksty są poświęcone do śpiewania z towarzyszeniem liry. Teoretyk renesansu (Scaliger) wiąże lirykę z ekspresją uczuć. W późniejszej recenzji, zależnej od kodeksu włoskiego renesansu, lirycus to pisarz wyrażający siebie; nie naśladuje natury, ale wyraża myśli i uczucia bezpośrednio ("ja" liryczne), a konstrukcja monologu ujawnia przeżycia i mechanizm rozumowania. Wg Ars liryca M.K. Sarbiewskiego pisarz liryczny tworzy przy współudziale natchnienia i znajomości zasad sztuki poetyckiej. W momencie panowania poetyk normatywnych (od antyku po oświecenie) ciągle żywotne są gatunki powołane do istnienia poprzez poezję meliczną (oda, hymn, dytyramb, tren, elegia, psalm, pieśń religijna). Gatunki nowo powstałe, spełniające obowiązki klasycystycznej estetyki, także pozostają w obrębie rodzaju. Dopiero romantyzm - burząc klasyczną hierarchię - w miejsce tradycyjnie rozumianej liryki (w sensie rodzajowej "czystości") wprowadza nowe definicja liryczności (ciągle aktualne). Romantycy łączą poezję z podmiotowością wypowiedzi, w akcie twórczym widzą sukces spontanicznej, żywiołowej reakcji twórcy na rzeczywistość wewnętrzną albo zewnętrzną. Przekonanie o jednolitym żywiole literaturze, który pełni funkcję spoiwa łączącego przedmioty rodzajowo obce, widać w nasyceniu lirycznością utworów epickich i dramatycznych. Romantyczna koncepcja "mowy uczuć" (liryki pojmowanej jako ekspresja emocji i doznań) likwiduje ograniczenia wypowiedzi spiętej kanonem gatunkowej normy, stwarza liryce spore szanse rozwojowe, kładzie podwaliny pod nowoczesne pojmowanie literaturze. Synkretyzm sprzyjał tworzeniu się gatunków stworzonych na styku różnych rodzajów (na przykład powieść poetycka), dopuszczał łączenie w jednym utworze cech gatunkowych, na przykład ody i elegii. W wyniku gubienia poprzez lirykę wskaźników gatunkowych etapowo malała różnica między gatunkiem i rodzajem, aż do współczesnego zaniku gatunków lirycznych (w literaturze współczesnej funkcjonują one jako wzory stylizacji). W ujęciu symbolistów (S. Mallarmé) lirykę odznacza nie emocjonalizm, ale to, co dzieli ją od prozy (zmieniło się kryterium), w ujęciu teoretyków awangardowych (w Polsce - Peiper, Przyboś) literatura (przeciwieństwo liryki) jest mową swoiście zorganizowaną, o jej odrębności decyduje własny język poetycki. Por. liryka - odmiany, podmiot liryczny, liryka - rodzaje, liryka - właściwości kompozycyjne, wiersz, wiersz polski. AW BIBLIOGRAFIA: A. Kulawik: Poetyka. Warszawa 1999
- Co znaczy LITOTA:
- Porównanie przeciwstawne hiperboli. To jest trop niemetaforyczny, wykorzystywany do minimalizacji jakiegoś wydarzenia czy spraw, a nawet własnej osoby, w szczególności zaś talentu wobec wagi tematu (skromność liryka - dzieje rodzaju co znaczy.
- Krzyżówka LIRYKA OSOBISTA:
- Dlaczego Zobacz liryka - rodzaje liryki liryka - dzieje rodzaju krzyżówka.
- Co to jest LITERATURA LUDOWA:
- Jak lepiej powiązane z terminem kultura ludowa, poprzez który rozumieć należy: 1) tradycyjną kulturę chłopską 2) kulturę chłopów i robotników 3) kulturę powszechną stawianą w opozycji do kultury elitarnej. Pod liryka - dzieje rodzaju co to jest.
Czym jest LIRYKA - DZIEJE RODZAJU znaczenie w Leksykon definicja literatura L .