Co znaczy LIRYKA - WŁA¦CIWO¦CI KOMPOZYCYJNE:
W liryce dominantą kompozycyjną jest podmiot liryczny, kluczowe wytyczne organizacyjne są więc implikacją tego, kto i w jakiej sytuacji lirycznej się wypowiada. Spośród wielości rodzajów monologu lirycznego warto przywołać modele przeciwstawne: wypowiedź opartą na zasadzie emocjonalnych skojarzeń ("trudnych" metafor) i wypowiedź respektującą porządek logiczny (rozwijaną wg zasady: teza, rozwinięcie, pointa). W pierwszej gustują "wizjonerzy", w drugiej "racjonaliści". Zarówno wypowiedź "emocjonalną", jak i "intelektualną" może wspierać podobieństwo łączących się cząstek (metaforycznych "obrazów", strof, całostek "muzycznych") albo - przeciwnie - ich kontrast. Sukces wyszukanej prostoty daje paralelizm kompozycyjny w połączeniu z kontrastem: Nie ma tego złego co aby na milczenie nie wyszło nie ma tego dobrego co aby nie umilkło A. Kamieńska: Studnia Kompozycje pieśniowe charakteryzuje refreniczność, konceptualne erotyki pisarzy dworskich wykorzystują zasadę gradacji (wspólnie z wyliczaniem przymiotów damy rośnie zachwyt mówiącego), możliwe są różne warianty kompozycji klamrowej. Gdyż określony sposób mówienia ujawnia (czasem podkreśla, czasem ukrywa) myśli i stany emocjonalne przeżywającego podmiotu, wypowiedź liryczną cechuje kompozycja wyrazista (bardziej wyraźna niż w utworach narracyjnych i dramatach) i większa niż w innych tekstach specyfika organizacji językowej (układy zdań, słów, brzmień). W tekście poetyckim, częściej niż w innych tekstach, zabiegi stylistyczne kierują uwagę odbiorcy na sposób zorganizowania wypowiedzi. By uchwycić jej sedno, trzeba "złamać szyfr", określić funkcję użytych środków stylistycznych. Czytanie literaturze prowadzi od analizy "formy", a więc metody ukształtowania ("jak tj. zrobione"), do uchwycenia sensu ("co oznacza"). Od "zwykłej" mowy, do której zbliżają się dialogi w dramatach i głosy postaci powieściowych, dzieli wypowiedź liryczną większa kondensacja sensu i wieloznaczeniowość przekazu. W recenzji rzeczników strukturalizmu zabiegi kompozycyjno-stylistyczne służą tak zwany nadorganizacji komunikatu (odmiennie zwanej uporządkowaniem naddanym), a więc - jak się może wydawać - organizacji zbędnej, powyżej potrzebę informowania. Ale ta pozorna komplikacja przekazu (na przykład rymy, peryfrazy, inwersje) w istocie szyfruje znaczenia, sprzyja lekturze otwartej na czytelnicze dopowiedzenia (zależne od potrzeb i możliwości odbiorcy). Stylistyczno-kompozycyjne ukształtowanie tekstu nie jest "ozdobą", ale zespołem ważnych sygnałów semantycznych. Szczególnie w liryce (bardziej niż w innych rodzajach) istotną funkcję pełnią tropy, środki brzmieniowe i składniowe, różne stylizacje i odniesienia do tekstów (literackich, filozoficznych, publicystycznych...), do zachowań i dzieł sztuki. Materiał językowy w utworze lirycznym podlega rygorom organizacji "wielopiętrowej" (obejmującej poziom brzmieniowy, składniowy, znaczeniowy). Liryka, z nielicznymi wyjątkami (na przykład poemat prozą), posługuje się mową wiązaną, więc każdy utwór realizuje określony typ wiersza (sylabizm, sylabotonizm, tonizm, wiersz nieregularny, wiersz wolny). W liryce wierszowanej (od średniowiecza) funkcję kompozycyjną - polegającą na wyodrębnianiu układów wersowych (na przykład dwuwersy, czterowersy) i stroficznych (na przykład dystych, tercet, oktawa) - pełni rym. Współcześnie strofę (a więc oznaczoną graficznie powtarzalność układu wersów) zastąpiła strofoida (od strofy różni ją swoboda zapisu, brak odniesienia do wzorców stroficznych). W ujęciu strukturalistów ( strukturalizm czeski) o swoistości literatury, w szczególności liryki, decyduje język poetycki, każdorazowo inny, ponieważ zależny od zmieniających się norm literackich i językowych. Ten przystosowujący się do poetyk normatywnych (w epokach klasycznych), a współcześnie łamiący oczekiwania, język funkcjonalny - obdarzony zdolnością estetycznego oddziaływania - nie ma ?Xadnych cech stałych, na przykład język poetycki Morsztyna gromadzi środki obliczone na zaskoczenie-olśnienie odbiorcy (spiętrzenie porównań, koncepty, paradoksy, antytezy, anafory i tak dalej), z kolei język poetycki Różewicza unika wszelkich niezwykłości, zaskakuje odbiorcę stylistyczną ascezą. Specjalnością języka poetyckiego jest ukierunkowanie estetyczne. Przejawia się ono samozwrotnością komunikatu (zatrzymaniem uwagi na samym uporządkowaniu), a więc dominacją funkcji estetycznej, której są podporządkowane funkcje towarzyszące (na przykład poznawcza, ekspresywna, apelatywna), odsyłające do rzeczywistości zewnętrznej, przeżyć nadawcy albo projektujące zachowania odbiorcy. Kształt wypowiedzi lirycznej zależy od konstytucji podmiotu, od tego, co i komu ma on do powiedzenia, lecz także od tego, jaką rolę wyznacza mu program epoki, prądu, autora. Jeżeli podmiot liryczny przyjmuje rolę wychowawcy, moralisty, mentora, to jego wypowiedź organizują chwyty retoryczne (środki perswazji). Monolog liryczny może być popisem warsztatowej sprawności (czarować kunsztem rymu, wersyfikacji, słownej gry) albo - przeciwnie - zbliżać się do zwykłej, codziennej mowy, może przyjąć formę czułej skargi albo chłodnej, rzeczowej informacji. Wypowiedź podmiotu emocjonalnego, który spontanicznie wyraża uczucia, kształtują odpowiednie środki ekspresji (na przykład wykrzyknienia, inwersje), monolog podmiotu refleksyjnego, o skłonnościach do uogólnień, zwykle cechuje spokojna składnia, logiczna konstrukcja wypowiedzi. Mając na względzie sytuacje modelowe, mówi się o liryce retorycznej oświecenia, kunsztownej - baroku, emocjonalnej - romantyzmu, intelektualnej - współczesności. W praktyce artystycznej retoryczność może współwystępować z emocjonalnością (na przykład w odach), a emocjonalność godzi się z rzemiosłem (na przykład w wierszach Tuwima). Tym niemniej każda epoka tworzy swoje wzorce przeżywania, a każdy pisarz ma określone skłonności i preferencje, wg których formuje wypowiedź liryczną. Por. liryka - dzieje rodzaju, liryka - odmiany, podmiot liryczny, liryka - rodzaje, rym, wiersz polski. AW
- Co znaczy LIRYKA RELIGIJNA:
- Porównanie Zobacz liryka - odmiany liryka - wła¦ciwo¦ci kompozycyjne co znaczy.
- Krzyżówka LIRYKA NARRACYJNA:
- Dlaczego Zobacz liryka - rodzaje liryki liryka - wła¦ciwo¦ci kompozycyjne krzyżówka.
- Co to jest LITERATURA A POLITYKA:
- Jak lepiej zachodzące pomiędzy poezją a polityką to w najwyższym stopniu chyba spektakularny aspekt ogólnej stosunku pomiędzy poezją a innymi praktykami społecznymi (por. Poezja a społeczeństwo). Przeważnie liryka - wła¦ciwo¦ci kompozycyjne co to jest.
Czym jest LIRYKA - WŁA¦CIWO¦CI znaczenie w Leksykon definicja literatura L .