Definicja ROMANS

Co znaczy ROMANS: Gatunek epicki wywodzący się z czasów antycznych, uważany za jedną z form genologicznych, które przyczyniły się do stworzenia powieści. Wykonywany w kształcie prozatorskim, rzadziej wierszowanym. Specyfika romansu jako gatunku literackiego wiąże się w pierwszej kolejności z jego warstwą fabularną, wypełnioną niezwykłymi przygodami bohaterów, intrygami i licznymi wątkami miłosnymi. W początkach jego istnienia nie używano nazwy "romans", ale "fabuła" albo "historia". To właśnie barwna, dynamiczna konstrukcja fabularna wpłynęła na popularność romansu od początku jego istnienia do czasów dzisiejszych. Dominacja fabuły romansu nad jego kształtem artystycznym zadecydowała jednak o przesunięciu tego gatunku z obszaru literatury pięknej, z którego się wywodzi (pośród antenatów romansu wymieniany jest między innymi epos), do kręgu literatury popularnej, adresowanej do czytelnika szukającego raczej rozrywki niż przeżyć artystycznych. Pierwiastek dostępny nie jest jednak romansowi kompletnie obcy, również w początkach jego istnienia, gdyż część fabuł romansowych została zaczerpnięta z literatury jarmarcznej, straganowej, sowizdrzalskiej. O zróżnicowaniu tematycznym romansu świadczy mnogość wyodrębnionych odmian gatunkowych: 1. romans rycerski opowiadający o niesamowitych przygodach i podbojach miłosnych rycerzy - postaci z ludowych legend i opowieści; istotną rolę spełniają w nim pierwiastki fantastyczne, baśniowe wykorzystywane uniezwykleniu i uatrakcyjnieniu fabuły; sparodiowany poprzez M. de Cervantesa w Don Kichocie; 2. romans pasterski, nawiązujący idylliczną kreacją świata przedstawionego do konwencji sielanki, opowiada o miłosnych przygodach i uczuciowych rozterkach bohaterów, którzy skrywają swe szlachetne pochodzenie pod kostiumem pasterskim; 3. romans łotrzykowski, nazywany również pikarejskim, zainicjowany Żywotem łazika z Tormesu; pozostaje w opozycji do romansu rycerskiego z racji na przeciwstawną koncepcję głównego bohatera - włóczęgi i oszusta, wywodzącego się z marginesu społeczeństwa, osiągającego sprytem i kłamstwem nie zawsze szlachetne cele, gardzącego ogólnie przyjętymi normami postępowania i kodeksami moralnymi; żyjący wbrew konwencjom i utartym nurtom bohater jest najlepszą motywacją do prezentacji równie barwnej i interesującej jak on sam fabuły; z bohaterem jako dominantą konstrukcyjną utworu wiąże się regularnie użytkowana w tej odmianie romansu forma autobiograficzna - narrator jest równocześnie bohaterem opowieści. W okolicy charakterystycznych dla omawianego gatunku wątków awanturniczo-przygodowych, podróżniczych i miłosnych, autorzy romansów sięgali również po pierwiastki dydaktyczne i moralizatorskie, treści historyczne, hagiograficzne i biblijne, przedmioty satyry i parodii. Znamiennym dla tego gatunku zjawiskiem jest spora liczba tłumaczeń, parafraz i przeróbek utworów stanowiących jego realizację. Fabuły romansowe cechuje gdyż niezwykła żywotność, pozwalająca im swobodnie pokonywać granice czasu i przestrzeni. Szczyt popularności romansu w poezji polskiej przypada na wiek XVI i XVII, i aczkolwiek nie jest on już wykonywany w czystej postaci gatunkowej, to konwencja przezeń wytworzona inspiruje i funkcjonuje do czasów aktualnych. IGW BIBLIOGRAFIA: J. Krzyżanowski: Romans polski wieku XVI. Warszawa 1962; T. Michałowska: Romans XVII i 1. poł. XVIII wieku w Polsce. Badanie struktury gatunkowej. [w:] Problemy literatury staropolskiej. S. 1. Red. J. Pelc. Wrocław 1972