Definicja RUCH KONWENCJI ANNY I IRENEUSZA OPACKICH

Co znaczy RUCH KONWENCJI ANNY I IRENEUSZA OPACKICH: Szkice o literaturze romantycznej. Opaccy postrzegają dynamikę konwencji na trzy metody: 1. "motoryka" konwencji, która generuje różne warianty wzorców ponadindywidualnych; 2. dynamika stosunku między "zastanym układem konwencjonalnym a tym układem, który reprezentuje ponadindywidualny wzorzec wpisany w konkretny utwór", tym samym konwencja ujawnia wpisaną w nią wartość rozwojową, która ujawnia tkwiącą w niej intencję wyznaczenia dalszego biegu literatury; 3. wreszcie ruch konwencji to dynamika konwencji wewnątrz utworu, zaś polem obserwacji "jest dialog toczony poprzez różne wzorce bądź ich przedmioty, tworzące zamknięty, wewnętrznie spoisty i indywidualny układ, charakterystyczny dla konkretnego utworu. Konkretne dokonanie poetyckie zostaje ujęte jako indywidualna konfiguracja przejętych z tradycji przedmiotów konwencji". Podręcznik złożona jest z pięciu szkiców. Autorem dwóch pierwszych (Narrator i świat nieznany; Kształt i funkcje dramatyzacyjne narratora w polskiej balladzie epickiej; Z zagadnień cyklu sonetowego w polskim romantyzmie) jest Ireneusz Opacki. Trzy następne - przeznaczone twórczości J. Borkowskiego ("Sonety pełtewne" - walka z romantyczną konwencją; "Czarownica" Józefa Borkowskiego; Liryki "nowogreckie") napisała Anna Opacka. Jednakże każdy z tekstów stanowi odrębną całość, to umieszczone w porządku tomu wiążą się ze sobą, podejmując w różny sposób - najistotniejsze dla autorów - zagadnienie konwencji literackiej. Materiałem badawczym są konkretne utwory literackie, jakkolwiek autorzy szukają w nich nie indywidualności, ale ponadindywidualnych reguł tworzenia poetyckiego. Pytają o zawartą w dziełach wartość rozwojową (w rozumieniu F. Vodički - por. strukturalizm czeski), unikając ocen estetycznych. "kluczowym terenem obserwacji w takich szkicach jest płaszczyzna wzorców rozwiązań poetyckich, płaszczyzna konwencji poetyckich wpisanych w konkretne organizmy literackie" - czytamy w Słowie wstępnym, gdzie autorzy zwracają uwagę na trzy "układy wewnętrzne" zbioru. Układ pierwszy - to związek trzech szkiców o literaturze J.D. Borkowskiego, podejmującego konwencje romantycznego cyklu sonetowego (w Sonetach pełtewnych), ballady romantycznej (w Czarownicy), literaturze klasycystycznej (w lirykach "nowogreckich"). Pytania, jakie Opacka kieruje na adres utworów Borkowskiego (między innymi "w jaki sposób i w jakim miejscu rozwojowego szeregu tendencji poetyckich polskiej literatury XIX-wiecznej mieszczą się tendencje zrealizowane i ujawnione poprzez wiersze Borkowskiego. Z jakich tradycji wyrastają, jak się do tych "macierzystych" tradycji ustosunkowują-"), zmierzają do ustalenia ich pozycji historycznoliterackiej. Okazuje się, Iż Borkowski przełamuje typową dla romantycznego cyklu sonetowego "poetykę zachwytu", wprowadzając w Sonetach pełtewnych świat pozbawiony piękna, a wspólnie z nim język satyryczny. Cykl Borkowskiego, usytuowany między literaturą romantyczną a pozytywistyczną, wyznacza kierunek przemian literaturze polskiej. Podobnie prekursorski charakter ma ballada Czarownica - wywiedziona z tradycji ballady romantycznej atakuje jej konwencjonalny światopogląd, pokazuje jego socjalne skutki ("społeczeństwo, patrzące na świat poprzez guślarsko-balladowe okulary, niszczy życie dziewczyny"). Drugi "układ wewnętrzny" tworzą szkice dotyczące sonetu (Z zagadnień cyklu sonetowego w polskim romantyzmie; Sonety pełtewne - walka z romantyczną konwencją) i ballady (Narrator i świat nieznany. Kształt i funkcje dramatyzacyjne narratora w polskiej balladzie epickiej; "Czarownica" Józefa Borkowskiego). Ośrodkiem zainteresowania są tutaj wzory gatunków, które - powielane w nieskończonych realizacjach - błyskawicznie uległy schematyzacji i konwencjonalizacji, przeradzając się w zdarzenie "sonetomanii" i "balladomanii". Za główny dla zbioru autorzy uważają trzeci "układ wewnętrzny" - ukazujący "dzianie się", ruch, dynamikę konwencji. Pojawiający się w szkicu o kształcie i funkcjach balladowego narratora materiał poetycki (w formie "cytatów dowodowych") służy ukazaniu "ruchu konwencji" (narracyjnych) "dziejących się" powyżej indywidualnymi utworami. Konwencja jest tutaj rozumiana jako "zasada motoryczna" prowadząca do realizacji wzorca w różnych wariantach; i tak "zasada motoryczna" narratora "naiwnego" w epickiej balladzie udramatyzowanej prowadzi z jednej strony ku balladzie-pantomimie, z drugiej - ku balladzie monologowej i dialogowej. W obu sytuacjach widać dążenie do ograniczenia roli narratora. Ruch konwencji może być także rozumiany odmiennie - jako "diachroniczne spięcie konkretnego utworu, ujrzanego pod kątem zawartego w nim "wzorca ponadindywidualnego" ze skodyfikowanym zastanym stanem konwencji". W takim ujęciu konkretne dzieło literackie nie tylko podejmuje dialog z przedtem istniejącym wzorcem konwencji, lecz także zwraca się ku wzorcom przyszłym, wyznacza kierunek ich rozwoju, ujawniając tym samym zawarte w sobie "intencje motoryczne". Taki sposób oglądu materiału badawczego dominuje w studium o cyklu sonetowym. Sonet jako gatunek literaturze romantycznej z jednej strony zawierał przedmioty poetyki sentymentalnej i klasycystycznej (erudycyjny opis charakterystyczny dla poematu), lecz z drugiej jego cechy czysto romantyczne ("ulirycznienie" wypowiedzi powiązane między innymi z wymianą form poematowych na kompozycję cyklu sonetowego) decydowały o kierunku rozwoju cyklu sonetowego w przyszłości (cykle sonetowe Asnyka i Konopnickiej, ekspansja tych form w Młodej Polsce, ich kontynuacja w dwudziestoleciu międzywojennym). Ruch konwencji autorzy obserwują także wewnątrz utworów. Tradycja (a więc zespół konwencji) jest źródłem, z którego czerpie każdy utwór. O jego indywidualności, oryginalności decyduje unikalny układ (sposób użycia) przedmiotów i reguł przejętych z przeszłości, nabierających w nowym kontekście nowych znaczeń. Dynamikę konwencji wewnątrz utworu ukazuje najwyraźniej szkic Sonety pełtewne - walka z romantyczną konwencją. W cyklu sonetowym Borkowskiego dzięki licznych aluzji przywołane zostały (polemicznie) konwencje romantycznej sonetomanii i wzorce XVIII-wiecznej literaturze satyrycznej. Przedmioty satyry służą nie tylko ośmieszeniu Mickiewiczowskiej "poetyki zachwytu", lecz w pierwszej kolejności powstaniu "autonomicznej płaszczyzny satyry" skierowanej nie przeciw określonej konwencji, ale uderzającej w społeczeństwo. Z dialogowego "wymieszania" tak różnych tradycji wynika oryginalność Sonetów pełtewnych, które - jak stwierdza A. Opacka - "zrewolucjonizowały gatunek" dlatego, Iż pozbawiły świat przedstawiony w sonetach uroku ("złamanie poetyki zachwytu") i wprowadziły doń poetykę satyry. Por. konwencja literacka, Krzyżowanie się postaci gatunkowych jako wskaźnik ewolucji literaturze I. Opackiego, strukturalizm czeski. ASD BIBLIOGRAFIA: A. Opacka, I. Opacki: Ruch konwencji. Szkice o literaturze romantycznej. Katowice 1975