Definicja TREN, CYKL TRENOLOGICZNY

Co znaczy TREN, CYKL TRENOLOGICZNY: Liryczny gatunek literaturze żałobnej, wywodzący się z tradycji antycznego epicedium - pieśni opiewającej zalety zmarłego i wyrażającej żal na skutek jego odejścia. Nazwy "tren" i "epicedium" były w momencie staropolskim określeniami literaturze funeralnej, podobnie jak "epitafium", "lament", "płacz" czy "żal". Epicedium charakteryzowało się znacząco skonwencjonalizowaną budową, autorzy poetyk wyodrębnili następujące jego części: wstęp, pochwała czynów i zalet zmarłego, opłakiwanie zmarłego, pocieszenie po stracie i napomnienie, jest to przestroga przed zbytnim pogrążeniem się w żałobie. Struktura ta, w zmodyfikowanym kształcie, miała znaczący wpływ na zawartość trenu i kompozycję cyklu trenologicznego - utwory składające się na cykl stanowiły samodzielną realizację poszczególnych części epicedium. Do antycznego dziedzictwa trenu należą również znamienne dla tego gatunku nawiązania i wątki mitologiczne (między innymi postać Niobe skamieniałej z bólu po stracie dzieci, Demeter opłakującej rozstanie z Korą, Orfeusza szukającego Eurydyki). W poezji polskiej pierwszą, a zarazem arcydzielną realizacją trenu (i cyklu trenologicznego) są Treny Jana Kochanowskiego - zestaw dziewiętnastu utworów napisanych po Zgonu najmłodszej córki, Urszuli. Właściwością, która różni je od dotychczasowej literaturze epicedialnej, jest obecność dwóch głównych bohaterów. Pierwszym z nich jest, odpowiednio z tradycją gatunku, osoba zmarłej, której bezpośrednio przeznaczone są partie tekstu opisujące jej wygląd i zachowanie. Na kanwie tych wspomnień powstaje portret psychologiczny drugiego bohatera - tego, który opłakuje i cierpi po stracie (w tym wypadku, osieroconego ojca), a równocześnie przeżywa głęboki kryzys wiary w do chwili obecnej wyznawane wartości, wiary załamanej w chwili Zgonu bliskiej osoby. Badanie całego cyklu prowadzi do wniosku, że bohaterem pierwszego planu nie jest osoba zmarłej, ale podmiot liryczny, relacjonujący własne odczucia i przemyślenia powiązane z jej śmiercią. Pod piórem Kochanowskiego tren staje się nie tylko pośmiertnym wspomnieniem, lecz w pierwszej kolejności metodą wyrażania treści filozoficznych i światopoglądowych, metodą prezentacji wewnętrznych przeżyć i duchowych rozterek. Doniosła dziedzina trenu ustala wybór środków stylistycznych - to są przeważnie apostrofy, eksklamacje i pytania retoryczne. Te ostatnie służą autorom trenów do pozorowania dialogu z nieżyjącą osobą albo z Bogiem, ku któremu kierowane są pytania o dalszy sedno życia w poczuciu samotności i opuszczenia czy także o pośmiertne losy zmarłego. Nowatorstwo Trenów Kochanowskiego polegało także na wyborze dziecka jako osoby, której przeznaczony został cykl utworów żałobnych. Tren był gdyż metodą zajmującą znaczną pozycję w klasycznej hierarchii gatunków, gdzie nakaz wysokiego stylu wiązał się z wymogiem tematu adekwatnie wysokiej rangi. Stąd bohaterami trenów były wyłącznie osoby znane i poważane za życia, osobistości ze sceny politycznej i kręgów kościelnych. Kochanowski jako pierwszy wymienia ten zwyczaj - kryterium wyboru bohatera trenu nie jest jego pozycja socjalna za życia, ale związek uczuciowy, jaki łączył go z autorem, treny stają się utworami poświęconymi członkom rodziny i przyjaciołom, a nie notablom i dostojnikom. Zarówno tren, jak i cykl trenologiczny są formami podejmowanymi poprzez pisarzy następnych epok, poczynając od doby staropolskiej (Z. Morsztyn, D. Naborowski, W. Kochowski) aż do czasów współczesnych (cykle Anka W. Broniewskego, Dobranoc matce A. Kamieńskiej). IGW