Definicja PIERWSZA WOJNA ŚWIATOWA

Co znaczy PIERWSZA WOJNA ŚWIATOWA: pierwszy ogromny konflikt XX w. trwający od 1914 do 1918, który prócz wszystkich mocarstw euro. objął także Japonię, USA, a w ślad za nimi sporo innych państw wszystkich kontynentów (aczkolwiek ich udział, na przykład państw Ameryki Łacińskiej, był regularnie tylko symboliczny). Zasadniczą powodem wojny był coraz ostrzejszy konflikt o dominację w Europie i w świecie i wyścig zbrojeń krajów trójprzymierza, w tym w szczególności Niemiec i Austro-Węgier, z krajami trójporozumienia (zwanego także ententą): Rosją, Francją i Anglią. Zapalnikiem stał się konflikt austr.-serb., a pretekstem wojny zamordowanie 28 VI 1914 w Sarajewie austr. arcyks. Ferdynanda. Gdy Serbia nie chciała się ukorzyć, Austro-Węgry zdecydowały się 28 VII wypowiedzieć jej wojnę. To skłoniło Rosję do mobilizacji swych sił, na co Niemcy 1 VIII odpowiedziały wypowiedzeniem jej wojny. Z racji na przedtem przygotowane plany ( plan Schlieffena) Niemcy 3 VIII wypowiedziały wojnę Francji, a 4 VIII przez neutralną Belgię podjęły atak, działając na Paryż. Anglia zareagowała na to wypowiedzeniem wojny Niemcom (4 VIII), później wysłaniem wojsk na pomoc Francji. Rosjanie zaatakowali niem. Prusy wsch. (zajmując ich większą część) i austr. Galicję (którą zajęli dochodząc aż za Tarnów). Niem. plany pokonania Francji załamały się 5-12 IX 1914 w bitwie nad Marną. Od tej pory trwała na zach. froncie wojna pozycyjna przerywana niewiele skutecznymi próbami obu stron przełamania frontu, w tym w szczególności niem. przy użyciu gazów bojowych pod Ypres (1915), z angielskiego: czołgów w bitwie pod Sommą (1916), czy niem. próbą wyniszczenia siły żywej w bitwie pod Verdun (1916). Na froncie wsch. Rosjanie po przegranych bitwie pod Tannenbergiem (23-31 VIII 1914), a potem bitwie nad jeziorami mazurskimi (4-22 I 1915) musieli się wycofać z Prus Wsch. W 1915 r. Niemcy zdecydowali się szukać rozstrzygnięcia na froncie wsch. i tam przerzucili największe siły. Po zwycięstwie armii niem. i austr. w bitwie pod Gorlicami i Tarnowem (1-3 V 1915) etapowo usunęli przeciwnika z Galicji, a w dalszym ciągu w ogromnej ofensywie zaczętej w lipcu zdobyli całe Królestwo Polskie (5 VIII Warszawę), a później weszli na tereny litewskie i białoruskie, i ukraińskie (od Zatoki Ryskiej po Tarnopol). Dzięki tym sukcesom mogli w 1916 próbować rozstrzygnięcia na froncie zach. (Verdun). Po rewolucji bolszewickiej w pokoju brzeskim 1918 Rosja wycofała się z wojny. Na froncie bałkańskim dzielnie broniąca się Serbia zaatakowana nareszcie także poprzez Niemcy i Bułgarów poniosła jeszcze w 1915 klęskę. Na oceanach po mniejszych starciach jednostek nawodnych i nierozstrzygniętej w 1916 bitwie jutlandzkiej coraz większą rolę odgrywała niem. flota podwodna starająca się odciąć W. Brytanię od zaopatrzenia zamorskiego. Do wojny kolejno włączyły się po stronie ententy Japonia (1914), Włochy (1915), Rumunia (1916), USA (1917), pomijając już wielu innych krajów, które poszły w ślad tych ostatnich, a po stronie krajów centralnych, Turcja (1914), Bułgaria (1915). Udział większości tych krajów (poza USA) nie miał jednak dla wojny zasadniczego znaczenia. Włochy nie potrafiły przełamać frontu austr., a w X 1917 poniosły ciężką klęskę pod Caporetto i uratował je nad Piavą tylko najwyższy wysiłek wraz dzięki z angielskiego:-franc. Rumunia poniosła błyskawicznie klęskę i w V 1918 musiała podpisać pokój bukareszteński. Wojna toczyła się także w koloniach niem. w Afryce, Chinach i na Pacyfiku i na tur. Bliskim Wschodzie. W 1915 alianci ponieśli klęskę przy próbie forsowania Dardaneli i w Mezopotamii