Definicja ABSURD

Co znaczy ABSURD: Wyraz pochodzenia łacińskiego, absurdus "fałszywy (ton), niedorzeczny, nierozumny, niestosowny". Kolokwialnie użytkowane jest na ustalenie tego, co sprzeczne, bezsensowne, bzdurne. Nielogiczne może być wypowiedzenie czy sąd, który sobie przeczy albo nie zgadza się z tak zwanym zdrowym rozsądkiem. W logice formę rzeczownikową albo przymiotnikową ("absurd", "nielogiczny") zyskuje definicja, które niezgodne jest z oficjalnymi regułami myślenia (zasadami logiki); zawiera w sobie sprzeczne przedmioty składowe. Logika pragmatyczna odznacza rodzaj dowodzenia z absurdu (probatio per absurdum, per incommodum), które bazuje na wykazaniu, Iż gdy przyjmiemy sprzeczny sąd względem dowodzonego, to wnioski będą sprzeczne, zaś zdanie dowodzone poprzez nas będzie prawdziwe. Arystoteles mówi o sposobie rozumowania, które nazywa "apagogicznym" - to jest pośredni dowód twierdzenia polegający się na udowodnionej fałszywości sądu przeciwnego, a bazuje on na wywiedzeniu wniosków sprzecznych bądź fałszywych z założenia, które chcemy odrzucić; to sposób sprowadzenia sądu do absurdu (reductio ad absurdum). Absurd to wyrażenie wewnętrznie sprzeczne. T. Kotarbiński w Elementach teorii poznania określił je następująco: "Istnieją powiedzenia, które się nie kleją w sensowną całość, i inne, które układają się w całość mającą znaczenie. Drugie tytułujemy dorzecznymi, sensownymi, pierwsze - niedorzecznymi, bezsensownymi, nonsensami. Niedorzeczność tak rozumiana nie jest bynajmniej tożsama z absurdalnością, nonsens tak rozumiany nie jest tożsamy z absurdem, bo absurd to powiedzenie sprzeczne. Sensowne, dorzeczne powiedzenie może być sprzeczne, nielogiczne, na przykład "Polska została podzielona na trzy nierówne połowy". W świecie sztuki "absurd" ma już od lat sześćdziesiątych niezaprzeczalny związek z teatrem. "Teatr absurdu" - to nazwa upowszechniona za sprawą M. Esslina, autora książki The Theatre of the Absurd (1961). Jednak nie odnosi się ona do sztuki teatru; chodzi tu o absurd świata, "dramat" rzeczywistości. Aktualnie stosuje się tę nazwę na ustalenie literackiej formacji, która właśnie w teatrze najpierw lat pięćdziesiątych XX wieku próbuje się urzeczywistnić. W wielu planach (filozoficznym, artystycznym) wyraźny jest jej związek z wcześniejszymi dokonaniami J.P. Sartre´a i A. Camusa. W szkicu Mit Syzyfa Camus twierdzi, Iż absurd nie znajduje się ani w świecie, ani w samym człowieku, lecz "w ich wspólnej obecności". "Absurd nie może istnieć poza umysłem ludzkim", dlatego jego kres wyznacza Zgon, zaś samobójstwo jest emocjonalnym przykładem absurdu. Jednakże ten rodzaj absurdu życia wyrażający się niezrozumieniem rzeczywistości jest odmienny od tego, który emanuje ze sztuk E. Ionesco czy S. Becketta. Na stworzenie teatru absurdu miało wieloraki wpływ sporo nurtów w sztuce XX wieku artykułujących się nie tylko w obrębie kreacyjnej dramaturgii. Teatr absurdu w swej niedorzeczności i groteskowości kreowanego świata ujawnia poprzez obnażenie (parodię i ironię) prawdziwe oblicze rzeczywistości. Bezosobowe i wyalienowane postacie dramatów paradoksalnie najskuteczniej oddają bardzo osobiste, ludzkie poczucie istnienia. Temperamenty, konflikty, "akcja", ujmowane w regułach teatru "realistycznego" czy "antycznego", w sztukach teatru absurdu nie mają wykorzystania. Relatywizacja i krytyka języka (w filozoficznych pracach L. Wittgensteina dotyczyła sfery ludzkiej komunikacji) znajdowała w teatrze absurdu podatny grunt dla ilustrowania rozpadu związku języka i rzeczywistości. Ionesco w swych sztukach: Łysa śpiewaczka (wyst. 1950), Lekcja (powst. 1950), Krzesła (wyst. 1952) przekonywał, Iż chce przekazać swą osobistą wizję, własną prawdę o egzystencji człowieka. Wyrażała się ona bankructwem wartości i osobowości; postacie jego dramatów to marionetki wtłoczone w ściśle określone ramy zachowań i absurdalnych rytuałów. Specjalny pesymizm ujawniają utwory Becketta Czekając na Godota, Końcówka, gdzie cierpienie staje się źródłem śmiechu. W absurdalnej rzeczywistości wyraz nie daje gwarancji na porozumienie pomiędzy postaciami; ich "mówienie" jeszcze głębiej wyraża samotność i nicość. W polskiej poezji kategoria absurdu wyraźna jest na długo przed jej "oficjalnym" odkryciem w teatrze francuskim. Wystarczy wskazać choćby na reguły artystycznej kreacji "świata na opak" w sztuce Witkiewicza W małym dworku. ¦wiat teatru "Zielona Gęś" K.I. Gałczyńskiego, gdzie antropomorfizują się elementy, w pełni zasługuje na miano absurdalnej rzeczywistości. Utwory fabularne i dramatyczne W. Gombrowicza Ferdydurke, Trans-Atlantyk, Iwona księżniczka Burgunda, ¦Albo pełne są bohaterów o nikłej indywidualizacji, przypominających stereotypowe osoby podległe "dramaturgicznej fabule". Pełną paletę "ludzi bez właściwości" (jak to nazwał R. Musil) prezentuje twórczość dramatyczna S. Mrożka na przykład Strip-tease, Indyk. Obraz dramatu rodzinnego w Tangu wyzyskuje opartą na absurdzie regułę "świata na opak", co sprawia, Iż postacie funkcjonujące najpierw w realnej "oswojonej" rzeczywistości znajdą się nareszcie w przestrzeni pozbawionej sensu, absurdalnej, odczuwanej jako obca. Por. dramat - dzieje rodzaju, dramat - formy wypowiedzi. ZM BIBLIOGRAFIA: K. Ajdukiewicz: Logika pragmatyczna. Warszawa 1965; A. Camus: Mit Syzyfa. [w:] Eseje. Wybór i przekład J. Guze. Warszawa 1971; E. Grodziński: Zarys teorii nonsensu. Wrocław 1981; T. Kotarbiński: Przedmioty teorii poznania, logiki formalnej i metodologii nauk. Wrocław 1961; A. Pałłasz: Dramaturgia Ionesco. "Miesięcznik Literacki" 1985 nr 12; P. Surer: Współczesny teatr francuski. Przeł. K.A. Jeżewski. Warszawa 1973