Definicja DYDAKTYZM W LITERATURZE

Co znaczy DYDAKTYZM W LITERATURZE: Dydaktyzm, a więc dążność do pouczania, przeważnie ujawnia się w poezji pod postacią nakazów, zakazów, regulaminów bądź wskazań moralnych. Ustalenie zakresu jego występowania jest nadzwyczajnie trudne, gdyż niemal każdy utwór literacki, który zawiera w sobie pouczenia, może zostać nazwany dydaktycznym. Zaliczenie tekstu do literatury tego rodzaju nie jest warunkowane oficjalnie, zależy z kolei od intensywności, z jaką uwidacznia się w nim funkcja wychowawcza. Nie decyduje także przynależność gatunkowa - dydaktyzm może być wyrażany w różnych formach. Do gatunków literatury dydaktycznej zalicza się między innymi: poemat filozoficzny, poemat dydaktyczny, bajkę, satyrę, moralitet, charakter, przypowieść, exemplum, utopię, powiastkę filozoficzną, powieść tendencyjną (por. powieść). Niektórzy naukowcy wyróżniają wyższe jednostki genologiczne powiązane z tą tendencją. S. Skwarczyńska pośród rodzajów "przejściowych" wskazuje na rodzaj moralizatorsko-dydaktyczno-liryczny i moralizatorsko-dydaktyczno-rozrywkowy; ich istnienie wyznaczane jest poprzez tekstową funkcję wychowawczo-dydaktyczną. Celem komunikatu, gdzie dominuje ta funkcja, jest "przekazanie odbiorcy ogólnej wiedzy o świecie i o życiu dla rozszerzenia sumy jego wiedzy i pouczenia go, dla ustosunkowania go w odpowiedni sposób do rzeczywistości". Mimo że dydaktyzm nastręcza wielu trudności klasyfikacyjnych, to można jednak wyodrębnić jeden wspólny schemat, na którym opiera swe poglądy przewarzająca część badaczy. To jest schemat o wyraźnym retorycznym nacechowaniu (por. retoryka). Zakłada on obecność dwu stron: pouczającego i pouczanego; mechanizm dydaktyczny wg tego modelu bazuje na przekazywaniu pouczeń tylko w jednym kierunku - to pouczający jest czynny, on także sytuowany jest na wyższej pozycji nauczyciela, lecz i dobroczyńcy. Dydaktyzm tak pojmowany nie prowadzi do nabywania wiedzy (nie służy poznaniu), ale do jej powielania. Artyzm dydaktyczny tego rodzaju oparty jest na technikach i zabiegach retorycznego przekonywania, służy zatem w pierwszej kolejności skuteczności. Nie oznacza to jednak, że dydaktyzm jest zaprzeczeniem wartości estetycznych czy także pełni wyłącznie służebną rolę, dodając atrakcyjności przekazywanym poprzez dydaktyzm treściom. Jak pisał Horacy: "poeci chcą lub uczyć, lub bawić, lub zarazem przyjemne i pożyteczne mówić słowa". Mniej dostępny jest schemat dydaktyzmu oparty na dialogu. Nie ma tam tak ostrego podziału na pouczających i pouczanych - wszyscy się uczą. Nauczyciel nie przekazuje wiedzy, ale pomaga ją zdobyć. Poezja staje się pomocą w poznaniu. W utworach, gdzie aktualny jest dydaktyzm alegoryczny (por. alegoria), w odróżnieniu do dwóch omówionych wyżej typów, wskazania i instrukcje przekazywane są pośrednio (a więc alegorycznie), a ich wydobycie w dużej mierze zależy od inwencji odbiorcy. Utwory literatury dydaktycznej zależnie od charakteru przekazywanych pouczeń ustala się jako moralistyczne, gdy pouczenia przybierają postać uniwersalnych sądów i odnoszą się do modelowych sytuacji, bądź moralizatorskie, gdy kierowane są bezpośrednio do odbiorcy i dotyczą konkretnych zdarzeń. MB BIBLIOGRAFIA: E. Czaplejewicz: Z zagadnień dydaktyzmu w poezji. [w:] Pragmatyka, dialog, historia. Warszawa 1990; P.N. Dunn: The structures of Didacticism: Private Myths and Public Fictions. [w:] Juan Manuel Studies. London 1977; S. Skwarczyńska: Wstęp do edukacji o poezji. T. III. Warszawa 1954