Definicja LITERATURA A PSYCHOLOGIA

Co znaczy LITERATURA A PSYCHOLOGIA: Związki między poezją i psychologią należy rozpatrywać z dwóch, przynajmniej, punktów widzenia. Po pierwsze można poszukiwać w tekstach literackich tak zwany problematyki psychologicznej, a więc przedmiotów opisujących przeżycia wewnętrzne podmiotów literackich traktowanych jako koherentne osobowości, bądź zwracać uwagę na te cechy utworów, które niejako informują o kształcie psychiki pisarza. Taki sposób podejścia do literatury ma miejsce właściwie od samych jej początków, z kolei krytyczna refleksja nad wzajemnymi związkami psychologii i literatury sięga końca wieku XIX i jest związana z coraz szybszym postępem samej psychologii jako dyscypliny naukowej. Swoista fascynacja ustaleniami tej nowej gałęzi wiedzy o człowieku spowodowała, że powstały odrębne techniki literackie wykorzystujące w konstrukcji tekstów odkrycia psychologii, psychiatrii i w pierwszej kolejności psychoanalizy, która traktuje tekst literacki jako ekspresję psychiki autora. Szczególnie to jest widoczne w prozie narracyjnej. W powieści świat przedstawiony staje się regularnie projekcją psychiczną bohatera, dla którego natomiast jego swoje wnętrze (na przykład dusza w powieści młodopolskiej) jest miejscem dogłębnej analizy i penetracji. Narracja utworu staje się zbiorem luźno płynących skojarzeń podmiotu literackiego, naśladując w ten sposób mechanizm myślenia (metoda tak zwany strumienia świadomości). Określenia i badania artysty psychoanalizy Z. Freuda bardzo mocno zaznaczyły się w budowie i problematyce w pierwszej kolejności powieści dwudziestolecia. Jednym z głównych czynników kompozycyjnych stał się czas, który traktowany jest kompletnie subiektywnie, zostaje mianowicie podporządkowany przeżyciom wewnętrznym bohaterów. Stąd liczne retrospekcje czy przeplatanie się płaszczyzn temporalnych. Poddaje się oglądowi marzenia senne postaci literackich, szuka głęboko ukrytych, podświadomych motywów ich postępowania, bada wpływ na indywidualną psychikę uwarunkowań socjalnych i wspomnień z wczesnego dzieciństwa. Wg Freuda poezja odsłania przed ludźmi sferę nieświadomości (das Unbewusste - wrodzone popędy), która dzięki artystycznej sublimacji w dziele sztuki zostaje poznana i objaśniona. Dla C.G. Junga sztuka, poezja jest projekcją nieświadomości zbiorowej: "To, co pojawia się w wizji, jest zbiorową nieświadomością, a mianowicie swoistą, dziedziczoną poprzez generacje strukturą psychicznych uwarunkowań świadomości" (C.G. Jung Psychologia i twórczość). Nieświadomość przechowuje swoiste wzorce i możliwości zachowań, które ukonkretniają się w ustalonych przypadkach: "Praobraz, a więc archetyp, jest postacią demona, człowieka albo procesu - która powraca w toku dziejów tam, gdzie swobodnie przejawia się twórcza fantazja" (C.G. Jung O relacji psychologii analitycznej do dzieła poetyckiego). W okolicy przedmiotów psychoanalizy, poezja wykorzystuje także inny nurt współczesnej psychologii - behawioryzm, który kwestionuje sposoby introspekcyjne, poddając w niepewność ich poznawcze rezultaty, odrzuca definicja świadomości jako rzecz niesprawdzalną. Artysta, posługując się tak zwany narracją behawiorystyczną (rozbudowany dialog, ograniczenie zasięgu mowy z pozoru zależnej), koncentruje się w pierwszej kolejności na przedstawianiu zewnętrznym postaci, ich zachowań, reakcji, gestów, słów - zupełnie rezygnuje z bezpośredniego nazywania i opisywania stanów psychicznych. Behawioryzm w poezji był w pewien sposób odrzuceniem wzorca prozy narracyjnej posługującej się analizą psychologiczną, polegającą na przedstawianiu i badaniu stanów wewnętrznych postaci. Psychoanalitycznie ukierunkowane albo tak podbudowane badania literackie uprawia się do dziś, w szczególności w kręgu badaczy spod znaku poststrukturalizmu, dekonstrukcji i krytyki feministycznej. Por. krytyka feministyczna, poststrukturalizm - problem tekstu. AT