Definicja MOTYW

Co znaczy MOTYW: Najmniejszy obiekt kompozycji utworu literackiego. Motywem może być zjawisko, przeżycie bohatera, przypadek, element, wygląd. Motywy kształtują wizerunek świata przedstawionego zarówno w jego cechach stałych (motywy statyczne, na przykład przedmioty opisu krajobrazu), jak i zmiennych, decyzyjnych o przeobrażeniach i rozwoju owego świata (motywy dynamiczne, na przykład decyzje bohatera zmieniające przebieg akcji). Struktura kompozycyjna utworu powstaje poprzez połączenie i kombinację motywów wg czterech zasad: 1. motywy zostają uszeregowane w porządku następstwa czasowego; 2. układ motywów jest warunkowany związkami przyczynowo-skutkowymi; 3. w szereg zostają połączone motywy, które zmierzają do założonego z góry, wspólnego celu (związki teleologiczne); 4. motywy uzupełniają się i warunkują wzajemnie, wchodząc w związek funkcjonalny. Motywy związane wg wymienionych zasad mogą tworzyć układ współrzędny, bądź pozostawać w relacji nadrzędno-podrzędnym, formując struktury o bardziej skomplikowanej budowie (wątek, fabuła, temat, postać literacka). Kluczowa wiązka motywów, stanowiąca oś konstrukcyjną utworu, wokół której nadbudowywane są jego przedmioty drugoplanowe, to temat utworu. Specyfika układu motywów i hierarchii tworzonych poprzez nie ciągów jest zależna od rodzaju literackiego, do którego przynależy dany utwór. Epika faworyzuje zdarzenia - motywy związane w układ przyczynowo-skutkowy, które pogrupowane w wątki tworzą fabułę. Z kolei w liryce preferowane są przeżycia, refleksje, myśli, czyli te motywy, które kształtują wizerunek duchowy podmiotu lirycznego, tworzą jego portret psychologiczny. Związek poszczególnych motywów z ich centralnym ciągiem tematycznym decyduje o rozróżnieniu motywów spoistych (w razie bliskiego związku) i luźnych (pozostających w nieznacznej stosunku z tematem utworu, mających charakter epizodyczny i dygresyjny). Motywy występujące w poezji przeważnie, wspólne dziełom różnych autorów i epok literackich, łatwo rozpoznawane poprzez czytelników, noszą nazwę motywów obiegowych, odmiennie wędrownych. Obecność motywów obiegowych jest właściwością charakterystyczną utworów wywodzących się z kultury ludowej (baśń, bajka, ballada, legenda) i należących do tak zwany kultury popularnej (powieść kryminalna, love story). W poezji pięknej motyw literacki jest jednostką poddaną prawu powtórzenia i reinterpretacji, tzn. występuje w utworze w dwóch aspektach: schematycznym - jako obiekt wspólny pewnej klasie dzieł (przeważnie to są realizacje tego samego gatunku literackiego czy odmiany gatunkowej), na przykład motyw Arkadii w sielance, motyw zdradzonej miłości w balladzie romantycznej, motyw złej siostry w baśni; i indywidualnym - jako jednokrotna i specyficzna dla danego utworu lokalizacja obiegowego motywu w świecie przedstawionym. W tym znaczeniu motyw jest faktorem wiążącym utwór z obszarem tradycji literackiej, odsyłającym do innych dzieł tworzących wspólnotę opierając się na realizacji tego samego motywu. Wprowadzenie do dzieła skonwencjonalizowanego motywu opierające jedynie na jego powtórzeniu, przyswojeniu w sposób nieoryginalny i wtórny (tzn. bez elementu reinterpretacji), skutkuje znaczące obniżenie wartości artystycznej utworu. IGW BIBLIOGRAFIA: Z. Łempicki: Osnowa, wątek, motyw. [w:] Wybór pism. T. 2. Studia z teorii literatury. Warszawa 1966; L. Łopatyńska: Motyw literacki. "Twórczość" 1946, nr 11; J. Pelc: Motyw literacki. "Pamiętnik Literacki" 1952