Definicja ODA

Co znaczy ODA: Gatunek literacki wywodzący się z antycznej literatury greckiej, charakteryzujący się podniosłym, retorycznym stylem, mający zazwyczaj zbiorowy podmiot wypowiedzi i przeznaczony tematyce pochwalnej. Cechy te charakteryzowały również inny, zbliżony do ody gatunek - hymn, różnił je jednak element owych pochwał. Hymny były utworami o charakterze religijnym, w czasach starożytnych opiewały bogów i herosów, w trakcie gdy oda była gatunkiem o tematyce świeckiej, wychwalającym na przykład ludzi, miasta czy pewne definicje abstrakcyjne. Wzorcowego charakteru gatunku nabrały z czasem tak zwany Ody olimpijskie greckiego poety Pindara z przełomu VI i V wieku przed naszą erą, na nowo spopularyzowane w epoce renesansu. Stanowiły one przykład tak zwany liryki chóralnej, zbiorowej, charakteryzując się równocześnie bogactwem i różnorodnością układów wersyfikacyjnych. Przeznaczone były zwycięzcom igrzysk sportowych, w wyszukanej formie wychwalały ich wyczyny i sławiły miasta, z których się wywodzili. Odami nazywano również pieśni Horacego, mające charakter liryki indywidualnej, o regularnej, typowej dla pieśni wersyfikacji i różnorodnej tematyce. Określano je jako odmienny typ ody, tak zwany solowej, w przeciwieństwie od pindarowskiego typu ody chóralnej, jednak wydaje się, że rozciąganie definicje ody na pieśni Horacego miało raczej charakter wartościujący, bo w mniemaniu teoretyków, w szczególności z kręgu klasycyzmu, gatunek ten uważany był za najdoskonalszy i w najwyższym stopniu ceniony. W praktyce jednak definicja ody wiązało się zazwyczaj z jej typem pindarowskim, pochwalnym, wzniosłym i nieregularnym. W Polsce gatunek ten pojawił się w epoce renesansu, raczej w literaturze J. Kochanowskiego i Sz. Szymonowica. Swój rozrost jednak przeżywał u schyłku wieku XVIII i w początkach XIX, w kręgu pisarzy klasycyzmu. Klasycystyczna teoria literacka właśnie odę stawiała na szczycie hierarchii gatunków literackich, ceniąc jej kunsztowną formę i wysoki, retoryczny styl. O ile jednak jeszcze w momencie oświecenia stanisławowskiego gatunek ten w rzeczywistości pozostawał w cieniu uprawianych wówczas powszechnie w duchu tej epoki popularnych utworów o charakterze dydaktycznym, jak bajka czy satyra, to zdecydowanie na pierwszy plan wysunął się w mającej charakter wybitnie elitarny twórczości tak zwany klasyków warszawskich w pierwszych dziesięcioleciach XIX stulecia. Ody pisywali wówczas między innymi najwybitniejsi przedstawiciele tego nurtu - K. Koźmian, L. Osiński, F. Wężyk. Zgodnie ze swym panegirycznym nastawieniem, miały one zazwyczaj charakter okolicznościowy i kierowane były do znakomitych osobistości tego czasu, jak na przykład liczne ody na cześć Napoleona Bonaparte, czy także sławiły istotne wydarzenia, jak zwycięstwa w napoleońskich bitwach czy stworzenie Księstwa Warszawskiego. Teoretycy klasycyzmu, między innymi F. Neriusz Golański czy E. Słowacki, rozbudowali także uzasadnienia poetyckie tego gatunku. I tak na przykład w nieregularności toku wersyfikacji ody dopatrywano się odzwierciedlenia emocjonalnego charakteru wypowiedzi podmiotu, przerywanej zdaniami wtrąconymi czy retorycznymi pytaniami. Równocześnie na przełomie XVIII i XIX wieku powstawały także wyrastające z zabawowych założeń nurtu rokokowego parodie tego gatunku, jak na przykład Oda do wąsów F.D. Kniaźnina czy późniejsza Oda do brzucha K. Tymowskiego. Z klasycystycznych założeń wyrastała także Oda do młodości A. Mickiewicza, napisana w 1820 roku, kiedy to pisarz tkwił jeszcze mocno w poetyce nurtu, aczkolwiek ówczesne lektury zburzyć miały wnet dotychczasowy jego światopogląd literacki, stanowiąc bodziec w kierunku ewolucji ku romantyzmowi. Utwór zachowuje jeszcze klasycystyczną formę, respektując wszystkie obowiązki gatunku, jak pochwalny ton, podniosłość stylu, emocjonalny tok wypowiedzi. Głosi również oświeceniowe ideały postępu, wspólnego dobra, przyjaźni, poświęcenia dla innych w duchu zasad przyświecających filomatom. Poeci romantyczni, przeciwstawiając się wszelkim literackim regułom i rygorom krępującym poetyckie natchnienie i w imię tego odrzucając sam podział literaturze na gatunki literackie, w odzie widzieli właśnie ucieleśnienie ducha klasycyzmu, któremu się zdecydowanie przeciwstawiali. Gatunek ten więc pojawia się jedynie sporadycznie we wczesnej twórczości nie wszystkich romantyków, na przykład S. Goszczyńskiego czy S. Garczyńskiego. Sięgają po niego również poeci romantyczni w momencie stworzenia listopadowego. Najwybitniejszym odpowiednikiem mogą być utwory Juliusza Słowackiego - jego Oda do wolności, będąca próbą historiozoficznej interpretacji dziejów ludzkości, i noszący w rzeczywistości również cechy tego gatunku wiersz będący pochwałą wolności - Hymn (Bogarodzico, Dziewico!). Od czasów romantyzmu oda stała się w zasadzie gatunkiem historycznym, rzadko uprawianym i pojawiającym się przeważnie jedynie w charakterze stylizacji. Taki charakter miał na przykład powstały w 1927 cykl Laur olimpijski K. Wierzyńskiego, nawiązujący do Ód olimpijskich Pindara. JL BIBLIOGRAFIA: T. Kostkiewiczowa: Oda w literaturze polskiej. Dzieje gatunku. Wrocław 1996