Definicja BAJKA

Co znaczy BAJKA: Gatunek literacki, wywodzący się z antycznej Grecji. Początkowo miał charakter oralny, z czasem piśmienny. Tradycja przypisuje udoskonalenie gatunku mędrcowi, wywodzącemu się z ludu, Ezopowi (VI w. przed naszą erą). Bajka pełniła funkcję dydaktyczną, pouczała o stosunkach socjalnych, posługując się apologią i paralelą do świata natury. Gatunek został przyjęty poprzez świat starożytnego Rzymu (Fedrus - I w. n.e.), a potem poprzez średniowiecze i renesans, które raczej tłumaczą majątek starożytny na łacinę albo języki narodowe (Erazm z Rotterdamu, Biernat z Lublina, Rimicjusz, H. Steinhövel). Francuski klasycyzm przynosi totalne odrzucenie gatunku - N. Boileau nie umieszcza bajki w Sztuce poetyckiej. Dopiero oświecenie ponownie zainteresowuje się gatunkiem. Bajka, zostaje poddana procesowi nobilitacji, uprawiają ją najświatlejsze umysły epoki: J. de La Fontaine, G. Lessing, I. Krasicki. Staje się ona fundamentalnym gatunkiem moralizatorskim i dydaktycznym (wzrasta jej rola w zreformowanym szkolnictwie - funkcja instrumentalna literatury). Podkreśla się, Iż bajka winna odciąć się od swego egalitarnego rodowodu i być przeznaczoną dla elity intelektualnej (między innymi poetyka sformułowana Krasickiego). W oświeceniu odbiorcą bajki mają być dorośli, gdyż zawiera ona aluzje polityczne i filozoficzne. W romantyzmie bajka nadal jest narzędziem w procesie nauki. Dla artystów staje się ponadto symbolem mądrości ludowej (Mickiewicz, Fredro). Pozytywizm, przynosząc z sobą kult realizmu, odchodzi od bajki jako formy literackiej wypowiedzi. Bajka nadal funkcjonuje, lecz wymienia się jej odbiorca (S. Jachowicz pisze bajki dla dzieci). Ponowne zainteresowanie tą metodą wypowiedzi następuje w modernizmie (B. Hertz, J. Ejsmond, J. Lemański). Bajki nie traktuje się jako formy wypowiedzi dydaktycznej, lecz jako gatunek przesycony filozoficzną ironią, absurdem i liryzmem. Bajka modernistyczna łamie fundamentalne założenia gatunku (posługuje się pastiszem i parodią), powstają bajki liryczne i satyryczne. W poezji współczesnej spotykamy się z stylizacją bajkową (S. Lem). Bajki dzieli się z racji na kompozycję, tematykę, bądź rodowód na: bajkę zwierzęcą (ezopową - oznaczającą się tym, Iż bohaterami są zwierzęta, którym zostały przydane cechy ludzkie. Bajka ta zawierała treści polityczne albo filozoficzne o charakterze uniwersalnym. Zakończona jest wyraźną pointą), bajkę religijną, bajkę magiczną ( baśń), bajkę mityczną (przywołuje popularne motywy mitologiczne), bajkę nowelistyczną, bajkę ajtiologiczną (opowiada o stworzeniu świata, zwierząt, roślin i tak dalej), bajkę komiczną (przedstawia historię zwycięstwa nad głupim potworem, diabłem, opowiada o waśniach małżeńskich), bajkę - podanie (przedstawia historię postaci historycznej); z racji na długość bajki dzieli się na epigramatyczne - odznaczają się krótką fabułą z silnie uwypukloną pointą (nawiązanie do tradycji bajki Fedrusa) i bajki narracyjne - o dłuższej fabule (nawiązanie do bajki lafontenowskiej). Fundamentalnymi wskaźnikami gatunku jest: krótkość, jasność i prostota narracji (sięganie po język potoczny). Równolegle rozwija się bajka wierszowana i prozatorska. Pointa na końcu utworu może mieć formę opisową albo dialogową. Narracja w bajce przeważnie jest trzecioosobowa, co ma obiektywizować zawarte w niej treści. Por. baśń (bajka magiczna), dydaktyzm w poezji, gatunek literacki, Morfologia bajki W. Proppa, poetyki staropolskie i oświeceniowe. AA BIBLIOGRAFIA: J. Abramowska: Bajka ezopowa. Warszawa 1991; J. Abramowska: Bajka polityczna [w:] Miejsca wspólne. Szkice o komunikacji literackiej i artystycznej. Warszawa 1988; Antologia bajki polskiej. Przedmowa i przyg. M. Hulewiczowa. Warszawa 1958; Antologia bajki polskiej. Przyg. i wstęp J. Ejsmond. Warszawa 1915; Bajka polska wieku oświecenia w wyborze. Przyg. Z. Skwarczyński; Bajka ludowa w dawnej Polsce. Wybór i przyg. H. Kapełuś. Warszawa 1968; E. Kosowska: Legenda. Kanon i transformacje. ¦w. Jerzy w polskiej kulturze ludowej. Katowice 1985; J. Krzyżanowski: W świecie bajki ludowej. Warszawa 1980; W. Woźnowski: Dzieje bajki polskiej. Warszawa 1990