Definicja NARRACJA

Co znaczy NARRACJA: Wypowiedź ( narratora) o charakterze monologu, z którego wyłania się świat przedstawiony (składające się na fabułę wydarzenia i ich tło, postacie biorące udział w zdarzeniach, środowisko, gdzie działają) tekstu epickiego. Narracja posiada prymat nad zdarzeniami - i to w dwojakim sensie: 1) prymat ontologiczny (bytem realnym jest jedynie uporządkowany łańcuch zdań wypowiadanych poprzez narratora; to, co ów łańcuch wyraża, ma charakter pozorny - wydarzenia są tylko ewokowane poprzez zdania narracji); 2) prymat temporalny (zdarzenia są poprzednie w relacji do narracji; czas, gdzie się opowiada jest późniejszy od czasu, o którym się opowiada). Wypowiedzi bohaterów (należące do płaszczyzny świata przedstawionego) są upodrzędnione w relacji do wypowiedzi narratora (płaszczyzny narracji). To narrator decyduje o tym, czy wypowiedzi postaci zostaną przytoczone w formie mowy niezależnej, zależnej czy z pozoru zależnej. W zależności od tego, czy narrator przedstawia dynamiczne "dzianie się" czy statyczne wyglądy postaci, rzeczy, odznacza się dwa rodzaje narracji - opowiadanie i opis. Opowiadając o przeszłości, narrator może czasem użyć gramatycznego czasu teraźniejszego (zamiast charakterystycznego dla zwykłej stosunku epickiej czasu przeszłego); minimalizuje w ten sposób do minimum dystans pomiędzy zdarzeniami i narracją. Czas teraźniejszy użyty w funkcji czasu przeszłego (praesens historicum) sprawia, Iż wydarzenia wydają się równoczesne z momentem opowiadania o nich (opowiadanie unaoczniające). H. Markiewicz proponuje inną typologię form podawczych: 1) stosunek - to "narracja skrótowa, sumaryczna", zawierająca tylko najistotniejsze wiadomości dotyczące określonego wydarzenia; 2) prezentacja (narracja uobecniająca) - w odróżnieniu do stosunku - zdarzenia przedstawia wnikliwie; 3) narracja egzemplaryczna - forma pośrednia pomiędzy relacją a prezentacją - traktuje pewne zdarzenia (wypowiedzi) "jako przykładowe, powtarzalne, typowe"; 4) refleksja ("uogólnienia, argumentacje, wynurzenia, pytania, postulaty i apele podmiotu narracyjnego") może być włączona do stosunku i prezentacji, może także stanowić odrębny fragment wypowiedzi narracyjnej. Stopień jawności narratora (a zarazem sytuacji narracyjnej) decyduje o odróżnieniu narracji trzecioosobowej (autorskiej), gdzie wszechwiedzący narrator ukrywa się za przedstawionym światem, od narracji pierwszoosobowej (pamiętnikarskiej), gdzie jawny opowiadacz jest jednocześnie bohaterem opowiadanych wydarzeń. Zastanawiając się nad metodami prowadzenia narracji F. Stanzel dochodzi do wniosku, Iż istnieją trzy rodzaje opowiadania: 1) narracja auktorialna (opowiadanie auktorialne) - występuje wtedy, gdy trzecioosobowy (niezależny od świata przedstawionego) narrator ujawnia się komentując z dystansu (tak zwany dystans narracji) wydarzenia, zwracając się bezpośrednio do czytelnika, który czuje się "prowadzony" jego ręką; 2) narracja personalna (opowiadanie personalne) - mamy z nią do czynienia, kiedy czytelnik utożsamia się z jednym z bohaterów; 3) narracja neutralna - gdy czytelnik nie przyjmuje punktu widzenia żadnej z postaci, a mimo to "ma złudzenie uczestniczenia w zdarzeniach jako ich wyimaginowany świadek". Wg F. Stanzela powieść w pierwszej osobie może używać zarówno z narracji auktorialnej, jak i personalnej. Sprawa narracji (narratora, sytuacji narracyjnej) zajmuje we współczesnej teorii prozy poczesne miejsce i wypiera dominujące dawniej zainteresowanie sprawami fabuły. Analizując tak zwany narrację mówioną (skaz) B. Eichenbaum (przedstawiciel formalizmu rosyjskiego) zwrócił uwagę na fakt, Iż od metody prowadzenia narracji zależy ukształtowanie i przebieg fabuły. W narracji stylizowanej na ustną wypowiedź widać to szczególnie wyraźnie; płaszczyzna narracji tu jest zdecydowanie ważniejsza niż płaszczyzna fabuły (regularnie ograniczonej do - obiektywnie rzecz biorąc - niewiele znaczącego wydarzenia); to, w jaki sposób się mówi, staje się ważniejsze od tego, o czym się mówi. Narracja jako mowa ukierunkowana dialogowo była obiektem odkrywczych badań M. Bachtina. Ujęcie semiotyczne prezentuje A.J. Greimas, artysta "gramatyki narracyjnej". Na gruncie polskim na uwagę zasługuje teza J. Sławińskiego o "interferencji ogromnych figur semantycznych" w przekazie narracyjnym. ASD BIBLIOGRAFIA: H. Markiewicz: Zawartość narracyjna i model fabularny. [w:] Wymiary dzieła literackiego. Kraków 1984; J. Sławiński: Semantyka wypowiedzi narracyjnej. [w:] Dzieło. Język. Tradycja. Warszawa 1974; K. Wyka: Teoria czasu powieściowego. Wygląd problemu. [w:] Genologia polska. Wybór tekstów. Wybór, opracowanie i wstęp: E. Miodońska-Brookes, A. Kulawik, M. Tatara. Warszawa 1983; K. Rosner: A.J. Greimas: od semantyki ogólnej do semantycznych gramatyk tekstu. [w:] Semiotyka strukturalna w badaniach nad poezją. Kraków 1981