Definicja SONET

Co znaczy SONET: Kunsztowny układ stroficzny zbudowany z 14 wersów (2 strofy czterowersowe - tetrastychy i 2 strofy trójwierszowe - tercety), który pojawił się w literaturze europejskiej w XIII wieku (Sycylia i Prowansja), a upowszechniony został poprzez Dantego i Petrarkę. Od wieków uważany był za swoisty sprawdzian sztuki poetyckiej danego poety. Tradycyjny sonet posiadał charakterystyczny układ kompozycyjny: tetrastychy były z reguły opisowe, a tercety refleksyjno-filozoficzne. Sonet współczesny regularnie odstępuje od tej reguły. Strofy czterowersowe mają w sonecie następujący układ rymów: abba abba, zaś z racji na różnicę w sposobie rymowania tercetów wyróżniamy dwie odmiany sonetu: włoską (cdc dcd albo cde cde) i francuską (cdde ee albo cc deed). W XV i XVI wieku sonet był regularnie uprawianą metodą wierszową (L. de Vega, P. Ronsard, J. du Bellay, W. Shakespeare) i z czasem stał się kanonicznym układem stroficznym uprawianym poprzez pisarzy różnych epok literackich. Do literaturze polskiej wzór francuski wprowadzony został poprzez J. Kochanowskiego i M. Sępa-Szarzyńskiego, a wzór włoski poprzez S. Grabowieckiego i J.A. Morsztyna. Od tego momentu obydwa wzory sonetu zadomowiły się w poezji polskiej na stałe, przechodząc moment bujnego rozkwitu w momencie romantyzmu (A. Mickiewicz wprowadził do literatury polskiej "cykl sonetowy", na przykład Sonety krymskie), Młodej Polski (J. Kasprowicz, K. Przerwa-Tetmajer, L. Staff). Sonet uprawiali również regularnie poeci XX wieku (na przykład A. Słonimski, J. Iwaszkiewicz, S. Grochowiak, A. Wat, J.M. Rymkiewicz, R. Wojaczek). Poniżej dwa przykłady sonetu wg wzoru francuskiego (J. Kochanowski) i włoskiego (J.A. Morsztyn): Nie ma świat nic trwałego, a to barzo k rzeczy: Jaki liścia, taki jest rodzaj i człowieczy. Lecz rzadki, co aby tę powieść Homerowę Przypuściwszy do uszu, wlepił sobie w głowę. Ponieważ każdego swa swoja nadzieja uwodzi, A ledwo się z człowiekiem za raz nie urodzi. Póki zakwitła młodość stoi w swojej mierze, Lekka myśl niepodobne rzeczy przed się bierze; O starości nie myśli ani na Zgon pomni, A w dobrym zdrowiu będąc, dolegliwości nie wspomni. Szalony ludzki rozum, ani oni znają, Jako młodość i żywot prędko upływają! Co ty wiedząc, bądź cierpliw do kresu żywota, Strzegąc się, ile możesz, troski a kłopota. J. Kochanowski: Pieśń II z cyklu Pieśni kilka Czemu strzałami - mówię do Miłości - Nie rozkołaczesz serca mej dziewczyny? Mówię do Gniewu: Czemu mi powody Nie dasz, bym w takiej nie kochał hardości? Miłość powiada: Strzały me twardości Tej nie zwyciężą, niech strzela kto iny! Gniew mówi: Nie chcę, nie daj mi w tym winy. Żebyś miał takiej zapomnieć gładkości! Zdesperowany z tego uciążenia, Fortuny chciałem o ratunek prosić I Czasu, który wszystkie rzeczy tłucze. Odpowiedziano: Nie chciej prośby wnosić Do nas daremnej; od twego więzienia U samej tylko ¦mierci w ręku klucze. J.A. Morsztyn: Desperacja AD BIBLIOGRAFIA: I. Opacki: Z zagadnień cyklu sonetowego w polskim romantyzmie. [w:] Studia z teorii i historii literaturze. Seria II. Red. M. Głowiński. Wrocław 1970; Przedr. [w:] I. Opacki: Odwrócona elegia. O przenikaniu się postaci gatunkowych w literaturze. Katowice 1999; L. Pszczołowska: Sonet od renesansu do Młodej Polski. [w:] Słowiańska metryka porównawcza. T. 5: Sonet. Red. L. Pszczołowska. Warszawa 1993