Definicja FIKCJA LITERACKA

Co znaczy FIKCJA LITERACKA: Cecha świata przedstawionego, polegająca na tym, że jest on stworzony poprzez autora i różny od świata realnego poznawanego przez doświadczenie. Równocześnie z wyjątkiem tego, czy świat przedstawiony ma charakter realistyczny czy fantastyczny, pewne jego przedmioty mogą być właściwe z rzeczywistością. Wg Arystotelesa poezja może pełnić funkcje poznawcze podobnie jak filozofia (tworzenie uogólnień) i historia (ukazywanie postaci i wydarzeń), dzięki fikcji, która nie przedstawia prawdy faktycznej, chociaż jest ograniczona dzięki prawdopodobieństwa. Należy się jednak zastanowić, w jakim sensie fikcyjne ("wymyślone") zdania mogą mieć wartość poznawczą, jeśli nie dają się weryfikować przez kolekcja z rzeczywistością realną, a ich logika ma jedynie autonomiczne uzasadnienia. Teoria Strawsona (non predication theory of fictional sentences) zakłada, że zdania fikcjonalne nie są w ogóle zadaniami logicznymi, gdyż odnoszą się do elementów nie istniejących, przez wzgląd na tym nie jest zasadne mówienie o ich prawdziwości czy także fałszywości. R. Ingarden z kolei uważał, Iż elementy i zjawiska występujące w zdaniach fikcjonalnych "są tylko traktowane jako realnie istniejące, ale nie są - mówiąc obrazowo - charakterem realności przesycone. Dlatego także, mimo przeniesienia w dziedzinę rzeczywistości, intencjonalnie wytworzone stany rzeczy stanowią swój własny odrębny świat" (O dziele literackim). H. Markiewicz odznacza następujące rodzaje zdań fikcjonalnych, przedstawiając zagadnienie ich prawdziwości: 1. zdania, których prawdziwość nie ulega zastrzeżenia - a więc takie, które posiadają własne uzasadnienie w rzeczywistości niefikcjonalnej; 2. zdania wysoce prawdopodobne; 3. zdania nie pozbawione prawdopodobieństwa, lecz nie uzasadnione lepiej niż ich negacja; 4. zdania znacząco mniej prawdopodobne niż ich negacja, ale nie zaprzeczone wprost poprzez wiedzę empiryczną; 5. zdania o fałszywości ustalonej, z pozoru prawdopodobne - a więc takie, które można uznać opierając się na praw naukowych albo doświadczenia za prawdziwe, chociaż ich fałszywość została potwierdzona na przykład poprzez przekaz źródłowy; 6. zdania o fałszywości ustalonej, z pozoru nieprawdopodobne - nawet gdyby na przykład fałszywość zdarzeń nie była potwierdzona poprzez źródło, to opierając się na działań empirycznych albo prawd teoretycznych można założyć ich nikłe prawdopodobieństwo wystąpienia; 7. zdania, których fałszywość wynika z prawd nauk empirycznych; 8. zdania zawierające nieprzekładalne wrażenia przenośne i wobec tego pozbawione określonej wartości prawdziwościowej i określonego stopnia zasadności; 9. zdania, których prawdziwość jest wyłączona z racji na występowanie w nich postaci nie istniejących. Pozytywizm polski posługiwał się tak zwany fikcją realną, co oznaczało w pierwszej kolejności opieranie się na kategorii mimesis i przedstawienie zjawisk mogących wystąpić w rzeczywistości pozaliterackiej i sprawdzalnej pod względem empirycznym, co powiązane było z pojmowaniem świata odpowiednio z zasadami scjentyzmu. W każdym utworze literackim fikcja skutkuje odwołanie w pierwszej kolejności do kategorii zdrowego rozsądku, doświadczenia albo co najmniej prawdopodobieństwa, metody porządkowania przedstawionego materiału odpowiednio z przyjętymi poprzez autora założeniami ideowymi (na przykład w pozytywizmie był to światopogląd scjentystyczny), a również normami kompozycyjnymi odpowiednimi dla poszczególnych gatunków literackich. Por. fenomenologiczna koncepcja dzieła literackiego R. Ingardena. MPi BIBLIOGRAFIA: R. Ingarden: O dziele literackim. Warszawa 1988; H. Markiewicz: Kluczowe problemy wiedzy o poezji. Kraków 1980